Σαν εκδήλωση των νέων προοδευτικών και δημοκρατικών τάσεων, που άρχισαν να καλλιεργούνται στην Ελλάδα, θα πρέπει να καταγράψουμε και την «Ανόρθωση» του 1910 – 1912. Ξεκίνησε με το στρατιωτικό κίνημα της 15 Αυγούστου 1909 και το παναθηναϊκό συλλαλητήριο της 14 Σεπτεμβρίου 1909 και ολοκληρώθηκε με την κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Και τα αποτελέσματα του λαϊκού αυτού ξεσηκωμού, που έριξε τα φέουδα του κοτζαμπασισμού, ήταν ραγδαία. Μέσα σε τρία χρόνια η ντροπιασμένη Ελλάδα του 1897 και των συνόρων της Μελούνας, είχε γίνει η διπλάσια σε έκταση και ένδοξη των Βαλκανικών πολέμων.
Τα αίτια του κινήματος.
Αφορμή στην εξέγερση έδωσε η αδυναμία του κράτους και η έλλειψη στρατιωτικής παρασκευής της χώρας, σε εποχή που στην Τουρκία, μετά την επικράτηση των Νεοτούρκων (1908), κινδύνευαν οι εθνικές μειονότητες. Τα άλλα Βαλκανικά κράτη έκαναν εντατικές παρασκευές για πόλεμο και ετοίμαζαν τη συμμαχία τους. Στην Ελλάδα, δέκα χρόνια μετά την ήττα του 1897, οι πολεμικές της δυνάμεις βρίσκονταν ακόμη σε αποσύνθεση. Ενδεικτικό για την κατάσταση που επικρατούσε στο στρατό είναι το εμπιστευτικό υπόμνημα που είχαν συντάξει, στις αρχές του 1909, οι αξιωματικοί του Επιτελείου Β. Δούσμανης και Ι. Μεταξάς. Στο υπόμνημα αναφέραν ότι σε περίπτωση πολέμου, με τα μέσα που υπήρχαν, η Ελλάς δε θα μπορούσε να «υπερβή την δύναμιν των τριών μεραρχιών, ήτοι 25 – 30 χιλιάδων ανδρών». Ο Γ. Θεοτόκης αποκαλούσε «όνειρον θερινή νυκτός» τη συγκρότητση στρατού 100.000. Και όμως, σε πείσμα των προβλέψεων αυτών, η Ελλάς παρέταξε στους Βαλκανικούς πολέμους (1912 – 13) επάνω από 150.000 καλά εξοπλισμένο στρατό.
Ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος».
Η κατάσταση του στρατού και του ναυτικού οδήγησε μερικούς νέους αξιωματικούς – από αυτούς που είχαν λάβει μέρος στο Μακεδονικό Αγώνα – στην οργάνωση του «Στρατιωτικού Συνδέσμου». Το πρωτόκολλο υπογράφηκε την 4 Ιουλίου 1909. Και όταν ο αριθμός των αξιωματικών αυξήθηκε, αναθέσαν την αρχηγία στο συνταγματάρχη του πυροβολικού Νικόλαο Ζορμπά. Ήταν από τους καλύτερους αξιωματικούς του στρατού και είχε αφήσει εποχή ως διοικητής της Σχολής των Ευελπίδων (1898 – 1908).
Οι κινήσεις του Στρατιωτικού Συνδέσμου έγιναν γνωστές στην τότε κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη, που έλαβε μέτρα εναντίον των αξιωματικών στου Συνδέσμου. Μερικούς τους προφυλάκισε και άλλους τους τοποθέτησε σε επαρχίες. Στους τελευταίους είχε περιλάβει και το συνταγματάρχη Ζορμπά. Τα μέτρα της Κυβερνήσεως και η άρνηση του πρωθυπουργού Ράλλη να δεχτεί μια επιτροπή του Σ. Συνδέσμου, που ζήτησε να του υποβάλει υπόμνημα για την οργάνωση των ενόπλων δυνάμεων, επιτάχυναν το πραξικόπημα. «Ο Ράλλης μη δεχθείς την επιτροπήν του Σ. Συνδέσμου» γράφει ο Ν. Ζορμπάς στα Απομνημονεύματά του «έπραξεν άριστα, το μεν διότι διέσωσε το γόητρον της Κυβερνήσεως, το δε διότι συνετέλεσεν όπως ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δράση αμέσως».
Προκήρυξη του Συνδέσμου.
Το πρωί της 15 Αυγούστου 1909 στη θέση Γουδί, κοντά στους Αμπελοκήπους, μαζεύτηκαν οι αξιωματικοί του Σ. Συνδέσμου και ορισμένες μονάδες της Πρωτεύουσας. Συγχρόνως ο Σ. Σύνδεσμος με προκήρυξή του προς τον ελληνικό λαό, την Κυβέρνηση και το Βασιλιά, που δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες, ανέφερε τους λόγους που προκάλεσαν την ανταρσία. «Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος» γράφει η προκήρυξη «δεν επιδιώκει την κατάργησιν της Δυναστείας ή την αντικατάστασιν του Βασιλέως, ούτινος το πρόσωπον είναι ιερόν διά τους αποτελούντας αυτόν, ουδ’ επιθυμεί να εγκαθιδρύση την απολυταρχίαν ή την στρατοκρατίαν ή να θίξη καθ’ οιονδήποτε τρόπον το Συνταγματικόν Πολίτευμα, διότι οι αποτελούντες αυτόν αξιωματικοί εισί και αυτοί πολίται Έλληνες και έχουσιν ορκισθή εις την τήρησιν του Συντάγματος … Επίσης ο Σ. Σύνδεσμος, ούτε την αλλαγήν της Κυβερνήσεως προτίθεται, διότι έχει την πεποίθησιν, ότι οι Κυβερνήται της Ελλάδος εισί πλειότερον παντός άλλου φιλοπάτριδες και εργάζονται πάντοτε διά την ευημερίαν και το μεγαλείον της Πατρίδος … Κρίνων δ’ αυτόν αναρμόδιον όπως εισέλθη εις λεπτομερείας διαφευγούσας την ειδικότητα των έργων του και εις α είναι αρμοδία να καθορίση η Κυβέρνησις μετά της Βουλής του έθνους, περιορίζεται εις την υποβολήν του κατωτέρω προγράμματος περιέχοντος γενικάς και θεμελιώδεις βάσεις της οργανώσεως του στρατού, ξηράς και θαλάσσης, και εις την υπόδειξιν των ληπτέων μέτρων διά την ταχείαν στρατιωτικήν και ναυτικήν παρασκευήν της χώρας». Ένα από τα μέτρα που είχε προτείνει ο Σ. Σύνδεσμος ήταν και η απομάκρυνση των πριγκίπων από την ενεργό στρατιωτική υπηρεσία « … διά να μη περιπίπτουσι κατ’ ανάγκην εις προσωπικάς προστριβάς … και διά να μη διοικούσι τελείως ανευθύνως … παρά τον συνταγματικόν χάρτην της χώρας».
Η κυβέρνηση Κ. Μαυρομιχάλη.
Η κυβέρνηση Ράλλη παραιτήθηκε μετά το κίνημα. Την διαδέχτηκε η κυβέρνηση του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, που έκανε δεκτά τα αιτήματα του Σ. Συνδέσμου και έδωκε γενική αμνηστεία. Το κίνημα είχε επικρατήσει ειρηνικά. Το όνομα μιας παλιάς αθηναϊκής οικογενείας, των Γουδή, που είχε τα κτήματά της στην τοποθεσία που έγινε η συγκέντρωση στου στρατού, πέρασε από τότε στην ιστορία. Το Γουδί έγινε το ξεκίνημα για την οργάνωση του στρατού των Βαλκανικών πολέμων. Τότε παραγγέλθηκε και το θωρηκτό «Αβέρωφ», που εξασφάλισε τη ναυτική υπεροπλία απέναντι της Τουρκίας και τις νίκες των Βαλκανικών πολέμων.
Το στρατιωτικό πραξικόπημα διατήρησε τη Βουλή και την πολιτική κυβέρνηση της χώρας. Φρόντισε μόνο να ψηφιστούν ορισμένα νομοσχέδια για τον ταχύτερο εξοπλισμό του στρατού και του ναυτικού, «εν όψει και του επικειμένου πολέμου εις την Βαλκανικήν». Ούτε λογοκρισία είχε επιβάλει, ούτε εξορίες, ούτε φυλακίσεις, ούτε στρατιωτικό νόμο, ούτε διείσδυση των μελών του Σ. Συνδέσμου σε κυβερνητικές θέσεις. Ο Ζορμπάς αρνήθηκε να γίνει πρωθυπουργός, όταν του έγινε πρόταση. Και ο Σ. Σύνδεσμος υποχρέωσε τον υπουργό των Στρατιωτικών Λ. Λαπαθιώτη να παραιτηθεί από την κυβέρνηση Μαυρομιχάλη, γιατί είχε κάνει πρόωρα μερικούς προβιβασμούς αξιωματικών, που ακυρώθηκαν αμέσως.
Πρόσκληση Ελευθερίου Βενιζέλου.
Ο Σ. Σύνδεσμος κάλεσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο από την Κρήτη για σύμβουλό του (Δεκέμβριος 1909) και του ζήτησε να σχηματίσει κυβέρνηση «διά να περατωθή το ανορθωτικόν έργον ομαλώς και ταχέως». Ο Βενιζέλος δε δέχτηκε την πρόταση. Προφανώς, δεν ήθελε να έχει «δοτή την εξουσία» από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Συμβούλευσε τους αξιωματικούς του Συνδέσμου να ζητήσουν να γίνει πρωθυπουργός ο Στέφανος Δραγούμης, η νέα κυβέρνηση να συγκαλέσει Αναθεωρητική Βουλή και ο Σ. Σύνδεσμος να διαλυθεί. Οι προτάσεις του Βενιζέλου έγιναν δεκτές από το Σ. Σύνδεσμο, τα κόμματα και το Βασιλιά. Σχηματίστηκε η κυβέρνηση Δραγούμη (18 Ιανουαρίου 1910) και προκηρύχθηκαν εκλογές «διπλής Αναθεωρητικής Βουλής» για την 8 Αυγούστου 1910.
Το τέλος της Επαναστάσεως.
Στην κυβέρνηση Δραγούμη, ύστερ’ από πίεση του πολιτικού κόσμου, έγινε υπουργός των Στρατιωτικών ο Ν. Ζορμπάς, παρά τις αντιρρήσεις του. Ήταν ο μόνος από τους επαναστάτες του Γουδί που έγινε υπουργός και ο μόνος που πήρε πολιτική θέση. Και ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος με το πρακτικό της 15 Μαρτίου 1919 διαλύθηκε, απαλλάσσοντας τα μέλη του «των υποχρεώσεων ας ανέλαβον». Η αποστολή του Σ. Συνδέσμου είχε λήξει. Η επαναστατική περίοδος είχε διαρκέσει 7 μήνες. Και τώρα ο λαός με τους εκπροσώπους του θα συμπληρώσει το έργο που είχε αρχίσει με την Επανάσταση του Γουδί. Και ιδιαίτερα ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που θα είναι ο εκλεκτός του λαού στις εκλογές που θα ακολουθήσουν. Εάν οι επαναστάτες αξιωματικοί του 1909 είχαν αναλάβει οι ίδιοι την κυβέρνηση και είχαν κρατήσει την εξουσία, και ο στρατός θα είχε ζημιωθεί και η Ελλάς πολύ περισσότερο.
