Στο παιχνίδι των Ρωμαίων για την υποδούλωση της Ελλάδος είχε συμπράξει και η Αθήνα. Ήταν φυσική η αντίθεση των «φιλοσοφούντων» Αθηναίων κατά των αξέστων Μακεδόνων, και μάλιστα ύστερ’ από τα σκληρά μέτρα που είχε λάβει εναντίον τους ο Αντίγονος Γονατάς. Γι’ αυτό και στους πολέμους της Μακεδονίας με τη Ρώμη οι Αθηναίοι βοήθησαν την τελευταία.
Το ίδιο είχαν κάνει και στον πόλεμο των Αιτωλών εναντίον των Μακεδόνων, που άρχισε το 200 π.Χ. Ο μακεδονικός στρατός κατέβηκε τότε στην Αττική και την λεηλάτησε αγρίως. Οι Αθηναίοι κλείστηκαν στα τείχη τους και ζήτησαν τη βοήθεια των Ρωμαίων. Η Ρώμη πρόθυμα δέχτηκε την πρόσκληση και έλαβε μέρος στον πόλεμο, που τέλειωσε με την ήττα των Μακεδόνων στη μάχη των Κυνός Κεφαλών (197) και την ανεξαρτησία των ελληνικών πόλεων από το Φλαμινίνο. Αλλά και παλαιότερα η Αθήνα καλλιεργούσε φιλικές σχέσεις με τη Ρώμη και ήταν από τις ευνοούμενες πόλεις της. Ο Τάκιτος αναφέρει ότι, πριν από το 200 π.Χ. η Αθήνα είχε κάνει με τη Ρώμη συμμαχία με ίσους όρους: «η επί ίση και ομοία συμμαχία». Και ο Παυσανίας σημειώνει ότι στους Καρχηδονιακούς πολέμους οι Αθηναίοι είχαν βοηθήσει τους Ρωμαίους με στρατό και πέντε αττικές τριήρεις.
Οι Αθηναίοι ξαναπαίρνουν τη Δήλο.
Ύστερ’ από την οριστική συντριβή των Μακεδόνων στη μάχη της Πύδνας (168 π.Χ.), φθάνει στη Ρώμη μία πρεσβεία Αθηναίων. Φέρνει στη Σύγκλητο τα συγχαρητήρια για τη ρωμαϊκή νίκη εναντίον του βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα. Μαζί με τα συγχαρητήρια, η πρεσβεία άρχισε διαπραγματεύσεις και πέτυχε από τη Σύγκλητο να παραχωρηθούν στην Αθήνα η Δήλος και η Λήμνος, που της είχαν αφαιρεθεί από τους Μακεδόνες. Κατά τον Πολύβιο και προηγουμένως οι Αθηναίοι είχαν απαιτήσεις για τη Δήλο, χωρίς όμως να ακουστούν από τη Ρώμη. Και μόνο το 166 την ξαναπήραν «με την εύνοιαν των Ρωμαίων», καθώς μας πληροφορεί μία επιγραφή που βρέθηκε στη Δήλο. Λίγο αργότερα η Σύγκλητος τους έδωκε την άδεια να διώξουν από τη Δήλο όλους τους κατοίκους της. Και οι δυστυχισμένοι οι Δήλιοι αφήκαν οριστικά το νησί τους. Ένας καινούργιος κόσμος εγκαταστάθηκε στο ιερό νησί του Απόλλωνος. Οι περισσότεροι ήταν Αθηναίοι αλλά και πολλοί Ιταλοί, που σχημάτισαν δική τους συνοικία και Αγορά. Η Δήλος και η Ρόδος, ύστερ’ από την καταστροφή της Κορίνθου, ήταν τα δύο μεγαλύτερα λιμάνια στο Αιγαίο. Η ακμή της Δήλου θα εξακολουθήσει και μετά την κατοχή της από τους Αθηναίους. Ο Στράβων αναφέρει πως την ίδια ημέρα πουλούσαν στην Αγορά της Δήλου δέκα χιλιάδες δούλους. Φυσικά, η αγοραπωλησία γινόταν για πολλούς μαζί και συνήθως με πλειστηριασμό. Φαίνονται και σήμερα, στην πλατεία της Αγοράς της Δήλου, οι θέσεις που πουλούσαν τους δούλους. Σχετικώς βλέπε: Ε. Κ. Στασινοπούλου «Η Δήλος» Αθήναι 1949.
Δωρεές επιφανών ξένων στους Αθηναίους.
Χάρη στη Δήλο σημειώνεται μεγαλύτερη εμπορική κίνηση στον Πειραιά και η Αθήνα γίνεται κέντρο των ξένων. Διάφοροι ηγεμόνες συνεχίζουν τις δωρεές τους στην άλλοτε περίδοξη πόλη. Ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος είχε χτίσει παλαιότερα (260) στην Αθήνα Γυμνάσιο για τους νέους. Τώρα, ο βασιλιάς της Συρίας Αντίοχος ο Επιφανής (175 – 164 π.Χ.) θα συνεχίσει την ανέγερση του Ναού του Ολυμπίου Διός, που είχε αρχίσει ο Πεισίστρατος. Θα ξοδέψει 7.000 τάλαντα, χωρίς να τελειώσει το ναό, γιατί στο μεταξύ θα πεθάνει. Ο Ευμένης Β΄ (197 – 159) θα κατασκευάσει μια μεγάλη στοά μπροστά το Θέατρο του Διονύσου, για καταφύγιο των θεατών. Ο αδελφός του Άτταλος Β΄ (159 – 138) θα χτίσει στην Αγορά ένα μεγαλόπρεπο κτίριο για εμπορικές συναλλαγές, τη Στοά του Αττάλου, που ξαναχτίστηκε τα τελευταία χρόνια (1953 – 1956), όμοια με το αρχαίο, από δωρεές Αμερικανών. Και άλλοι φιλότεχνοι και φιλαθηναίοι προσφέρουν, μνημεία, αγάλματα και δωρεές στην Αθήνα. Ο Παυσανίας στα «Αττικά» μας δίνει σχετικές πληροφορίες. Οι Αθηναίοι δέχονται τις ευεργεσίες πολλές φορές με υπερβολικές εκδηλώσεις. Για να τιμήσουν τους βασιλείς της Αιγύπτου και της Συρίας για τις δωρεές τους, δημιουργούν δύο νέες φυλές: την Πτολεμαΐδα (το 265 π.Χ.) και την Ατταλίδα (200 π.Χ.), σε αντικατάσταση της Αντιγονίδος και Δημητριάδος, που τις είχαν ονομάσει σε στιγμές ενθουσιασμού για το Δημήτριο Πολιορκητή και τον πατέρα του Αντίγονο. Ασφαλώς, κανένας Αθηναίος τον 5ο αιώνα δε θα τολμούσε να προτείνει παρόμοιες τιμές για ξένους, που είχαν κάνει χρηματικές δωρεές.
Εύνοια Ρωμαίων.
Το 156 π.Χ. οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν και λεηλατούν το γειτονικό Ωρωπό, χωρίς να τους δώσει καμμιά αφορμή. Οι κάτοικοι του Ωρωπού παραπονέθηκαν στη Ρώμη για τη ληστρική επιχείρηση των Αθηναίων. Η Σύγκλητος όρισε τη Συκιώνα για διαιτητή. Η τελευταία έβαλε πρόστιμο 500 τάλαντα στους Αθηναίους. Κι’ εκείνοι έστειλαν μια πρεσβεία στη Ρώμη. Το πρόστιμο μετριάστηκε σε 100 τάλαντα και τελικά οι Αθηναίοι δεν πλήρωσαν τίποτε. Η Ρώμη πάντοτε έδειχνε αδυναμία στην πόλη της Παλλάδος. Είχαν φροντίσει όμως και οι Αθηναίοι, από τις αρχές του 3ου αιώνα, να έχουν φιλικές σχέσεις μαζί της. Και κάτι πάρα πάνω. Της αναγνώριζαν το δικαίωμα να επεμβαίνει στα ελληνικά πράγματα. Γι’ αυτό, όταν ο Μόμμιος εξαφάνισε την Κόρινθο και έλαβε σκληρά μέτρα για πολλές ελληνικές πόλεις, άφησε ανενόχλητη την Αθήνα. Στην εύνοια που έδειχνε η Ρώμη, είχε συντελέσει και η πνευματική επιρροή που ασκούσε η Αθήνα με τις φιλοσοφικές της σχολές.
Η «attica disciplina».
Καρνέαδης ο πρεσβύτερος, ο λεγόμενος Κυρηναίος (214 – 129), με το μαθητή και διάδοχό του νεώτερο Καρνεάδη, με τον Κράτη και άλλους σοφιστές, είχαν δημιουργήσει στην Αθήνα ένα φιλοσοφικό κέντρο παγκόσμιας ακτινοβολίας. Οι επιφανέστεροι Ρωμαίοι στέλνουν τα παιδιά τους να μορφωθούν στις φιλοσοφικές σχολές της Αθήνας. Το ίδιο κάνουν ηγεμόνες και πλούσιοι ξένοι. Η προτίμηση αυτή οφείλεται και στο ότι η αττική διάλεκτος είχε πια επικρατήσει σε όλα τα κράτη της ανατολικής Μεσογείου και ήταν η διεθνής γλώσσα στις συναλλαγές. Και προτιμούσαν να την μαθαίνουν στην πηγή της, παρά σε άλλα, επίσης ονομαστά, κέντρα φιλοσοφικών σπουδών. Η «attica disciplina» των Ρωμαίων ήταν από τον 3ο π.Χ. αιώνα, καθώς παρατηρεί ο Πλαύτος, το «άκρον άωτον» του μορφωμένου ανθρώπου. Η διείσδυση αυτή του ελληνικού πνεύματος και η επιρροή του στην ανώτερη κοινωνική τάξη της Ρώμη, είχε προκαλέσει την αντίδραση πολλών σοβινιστών Ρωμαίων, με επί κεφαλής το γηραιό Κάτωνα τον πρεσβύτερο. Παρ’ όλες όμως τις αντιδράσεις, το ελληνικό πνεύμα και η ελληνική γραμματεία θα επιβληθούν στη Ρώμη και τελικά θα κατακτήσουν τον Κατακτητή.
Η Αθήνα ελεύθερη πόλη.
Σε όλο το διάστημα της ρωμαϊκής κυριαρχίας στην Ελλάδα η Αθήνα θα μείνει, έστω και «κατ’ όνομα», πόλη ελεύθερη, αυτόνομη και αφορολόγητη. Μια libera civitas, που θα είναι σύμμαχος των Ρωμαίων, αλλά και υποτεταγμένη σ’ αυτούς. Το αθηναϊκό πολίτευμα θα λειτουργεί, στα πρώτα χρόνια της ρωμαιοκρατίας στην Ελλάδα, φαινομενικά, όπως και στα χρόνια της ελευθερίας. Στην πραγματικότητα όλα τα αξιώματα θα περιέρχονται μόνο σε όσους ανήκουν στη φιλορωμαϊκή πολιτική μερίδα. Την αποτελούσαν, κυρίως, οι παλιοί ολιγαρχικοί Αθηναίοι και όσοι είχαν μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Ο δημοκρατικός όμως αθηναϊκός λαός, και γενικότερα ο ελληνικός, είδαν τους Ρωμαίους στην Ελλάδα σαν ξένους δυνάστες και τους μισούσαν, όπως φάνηκε και από την περιπέτεια των Μιθριδατικών πολέμων. Οπωσδήποτε, τα πρώτα εξήντα χρόνια της ρωμαϊκής κυριαρχίας πέρασαν για τους Αθηναίους, χωρίς εξωτερικούς περισπασμούς. Αντιμετώπισαν όμως δύο επαναστάσεις των δούλων που εργάζονταν στα μεταλλεία του Λαυρίου.
