Η ίδια τύχη με τη Δήλο περίμενε και την Αθήνα. Ο Ρωμαίος στρατηγός και ανθύπατος Λεύκιος Κορνηλιος Σύλλας φθάνει στην Αττική (καλοκαίρι του 87) με ρωμαϊκό στρατό και πολιορκεί την Αθήνα και τον Πειραιά. Ο Σύλλας κάνει ολοκληρωτικό πόλεμο.
Απογυμνώνει τα διασημότερα ελληνικά Ιερά – της Επιδαύρου και της Ολυμπίας – από τους θησαυρούς των, για να βρει χρήματα. Αναγκάζει με τη βία τους αγροτικούς πληθυσμούς της Ελλάδος να του δίνουν τα τρόφιμα, την ξυλεία και τα υποζύγιά τους, για το στρατό του. Δε διστάζει να κόψη και αυτά τα αιωνόβια πλατάνια από την Ακαδημία και το Λύκειο και να αποψιλώσει τις πολυύμνητες αυτές αθηναϊκές τοποθεσίες. Παρ’ όλη τη σκληρότητα και την ικανότητα που έδειξε ο Σύλλας στις επιχειρήσεις του, η μάχη της Αθήνας δε θα είχε κερδηθεί από τον άξεστο αυτό Ρωμαίο, αν το στρατός του Μιθριδάτη ενεργούσε με περισσότερη ταχύτητα και αποφασιστικότητα. Οι δυνάμεις του Σύλλα στην αρχή ήταν πολύ περιορισμένες και ο ανεφοδιασμός τους δύσκολος, γιατί απόλυτα κύριος στη θάλασσα ήταν ο μιθριδατικός στόλος. Η παράταση όμως του πολέμου ήταν σε όφελος του Σύλλα. Στο μεταξύ μπόρεσε να ενισχύσει τις δυνάμεις του και να περισφίξει περισσότερο την πολιορκημένη Αθήνα. Οι Αθηναίοι υποφέραν τα πάνδεινα από την έλλειψη των τροφίμων. Καταντήσαν στο τέλος να μασούν πετσιά και ξύλα. Αναφέρονται ακόμη και περιπτώσεις που έφαγαν πτώματα. Ο Αθηνίων έμενε στην Ακρόπολη με την ακολουθία του και εξακολουθούσε να ζει με χλιδή και να τρώγει πλουσιοπάροχα, δείχνοντας ασέβεια «στα ιερώτατα των πραγμάτων». Ο Πλούταρχος στο Βίο του Σύλλα και ο Αθήναιος μας δίνουν τις περισσότερες πληροφορίες για την τραγική εκείνη περίοδο της αθηναϊκής ιστορίας. Στην κατάσταση που είχαν καταντήσει οι Αθηναίοι, ο Σύλλας θα μπορούσε εύκολα να πάρει την πόλη. Πιο δύσκολη ήταν η κατάληψη του Πειραιώς. Τα τείχη του ήταν ισχυρά και ο στόλος του Μιθριδάτη ανεφοδίαζε τους πολιορκημένους από τη θάλασσα. Ο Ρωμαίος στρατηγός φοβήθηκε πως ο βασιλιάς του Πόντου θα έστελνε σύντομα ενισχύσεις στον Πειραιά, που θα έφερναν τις λεγεώνες του σε δύσκολη θέση. Γι’ αυτό αποφάσισε να επιταχύνει την εκπόρθηση του Πειραιώς με έφοδο, καταλαμβάνοντας προηγουμένως την Αθήνα.
Καταστροφή της Αθήνας και του Πειραιώς.
Το Μάρτιο του 86 π.Χ. ο ρωμαϊκός στρατός με σάλπιγκες και αλαλαγμούς μπήκε στην πόλη, από ένα ρήγμα που άνοιξε στο τείχος. Ο Σύλλας αφήκε τους στρατιώτες του ελεύθερους να λεηλατήσουν και να καταστρέψουν. Ακολούθησε σφαγή των κατοίκων και διαρπαγεί. Σπίτια, δημόσια κτίρια, ναοί, έργα τέχνης, καταστράφηκαν ή παραδόθηκαν στη φωτιά. Οι εκτελέσεις εξακολούθησαν και τις άλλες ημέρες. Θανατώθηκαν όλοι που είχαν διοριστεί από τον Αθηνίωνα σε αξιώματα και όσοι τον βοήθησαν. Την ίδια τύχη είχε ο Αθηνίων και η ακολουθία του, όταν παραδόθηκαν στο Σύλλα από την Ακρόπολη. Μερικοί υποστηρίζουν, ότι ο Αθηνίων είχε φύγει από την Αθήνα, μαζί με τον Απελλικώνα. Και ότι ο διάδοχός του και αντικαταστάτης του Αριστίων είχε βρεθεί στην πολιορκία. Γι’ αυτό και αλλού αναφέρεται Αθηνίων και αλλού Αριστίων. Τα αρχαία κείμενα μας πληροφορούν ότι, το πλήθος των εκτελεσθέντων ήταν τόσο, ώστε το αίμα «έρεε ποταμηδόν» στον Κεραμεικό και στην Αγορά. Στο τέλος ο Σύλλας πείστηκε, από τις παρακλήσεις των Αθηναίων που είχαν καταφύγει σ’ αυτόν στο διάστημα της πολιορκίας και από τις συστάσεις των συγκλητικών που είχαν έλθει μαζί του, να σταματήσει την καταστροφή. Και την σταμάτησε, καθώς είπε: «χαριζόμενος πολλούς μεν ολίγοις, ζώντας δε τεθνηκόσι». Την τύχη της Αθήνας είχε και ο Πειραιεύς, όταν οι στρατιώτες του Σύλλα τον πήραν μετά την αποχώρηση των δυνάμεων του Μιρθιδάτη. Οι περισσότεροι όμως Πειραιώτες μπόρεσαν να φύγουν, έχοντας ελεύθερη τη θάλασσα. Και η μανία των Ρωμαίων ξέσπασε αγριότερη στα άψυχα. Τότε καταστράφηκε η Σκευοθήκη του Φίλωνος, έργο θαυμάσιο, οι νεώσοικοι και όλα τα καλύτερα οικοδομήματα του Πειραιώς. Και το λιμάνι από την καταστροφή εκείνη ερημώθηκε, χωρίς και ν’ αναλάβει ποτέ πια. Μόνο μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος δημιουργήθηκε ο νέος Πειραιεύς από τον περασμένο αιώνα.
Στην Ακρόπολη ο Σύλλας βρήκε 40 τάλαντα σε χρυσάφι και 600 σε ασήμι. Τα πήρε μαζί με άλλους αθηναϊκούς θησαυρούς. Μετά την Αθήνα και τον Πειραιά ο Σύλλας προχώρησε στη Βοιωτία και νίκησε τις στρατιές του Μιθριδάτη στη Χαιρώνεια και στον Ορχομενό. Και αφού λεηλάτησε τη Θήβα, τον Ορχομενό και άλλες βοιωτικές πόλεις, ξαναγύρισε στην Αθήνα για να επιβάλει νέες κυρώσεις κατά των κατοίκων της. Σα να μην έφθανε η σφαγή και η λεηλασία, που είχαν γίνει από τους στρατιώτες του τον προηγούμενο χρόνο. Πολλοί, που θεωρήθηκαν φίλοι του Αθηνίωνος, θανατώθηκαν τότε. Χιλιάδες Αθηναίοι, που κατηγορήθηκαν για αντιρωμαϊκά αισθήματα, έχασαν τα πολιτικά τους δικαιώματα. Από την Ελλάδα ο Σύλλας μεταφέρει το στρατό του στη Μικρά Ασία, όπου και έκλεισε, το 84, ειρήνη με το Μιθριδάτη. Μετά τη συνθηκολόγηση ο Σύλλας κατέβηκε στην Αιδηψό της Ευβοίας, για να κάνει ιαματικά λουτρά στις πηγές, που ακόμη φέρουν το όνομα του αχρείου αυτού Ρωμαίου. Για τρίτη φορά ο Σύλλας ξαναπέρασε από την Αθήνα το καλοκαίρι του 83, μετά την ειρήνη που είχε κάνει με το Μιθριδάτη. Τη φορά αυτή δεν ασχολήθηκε με εκτελέσεις ανθρώπων, αλλά με … εκτελέσεις καλλιτεχνικών έργων. Και η πόλη της Παλλάδος δεν έπαθε μικρότερες καταστροφές σε έργα τέχνης από την πρώτη γνωριμία της με το Σύλλα. Την απογύμνωσε, κυριολεκτικά, από αγάλματα και άλλα πολύτιμα έργα, για να κοσμήσει μ’ αυτά το θρίαμβό του στη Ρώμη.
Συστηματική εξόντωση των Ελλήνων.
Οι περισσότεροι ιστορικοί αποδίδουν στην ωμότητα του Σύλλα την καταστροφή που έπαθε η Αθήνα και οι άλλες ελληνικές πόλεις στους Μιθριδατικούς πολέμους. Θα πρέπει μάλλον ν’ αναζητήσουμε την εξοντωτική πολιτική εναντίον των Ελλήνων, σε γενικότερο πρόγραμμα της Ρώμης. Ζητούσε όχι μόνο να τρομοκρατήσει το ελληνικό στοιχείο, αλλά προ παντός να το εξουθενώσει. Οι Έλληνες, με παλιά παράδοση και με ανεπτυγμένο το αίσθημα της ελευθερίας, ήταν το μεγαλύτερο πρόσκομμα στην πορεία των Ρωμαίων για την κοσμοκρατορία. Και έπρεπε να αφανιστούν. Το ίδιο έγινε με το Μόμμιο στην Κόρινθο και η Ελλάς είχε αποσκελετωθεί, οι άρχοντες της Ρώμης δεν είχαν τους ίδιους λόγους εξαφανισμού των Ελλήνων και μπορούσαν να κάνουν τους φιλέλληνες και, προ παντός, τους φιλαθηναίους. Υπήρξαν όμως και Ρωμαίοι, που αποδοκίμασαν ευθύς αμέσως τη διαγωγή του Σύλλα και βοήθησαν την Αθήνα για να επανορθώσει, έστω και ένα μέρος από την καταστορφή. Το ίδιο έκαναν αργότερα και οι επιφανέστατοι των Ρωμαίων: ο Πομπήιος, ο Μάρκος Αντώνιος, ο Ιούλιος Καίσαρ, ο Οκτάβιος. Επίσης, ξένοι ηγεμόνες και πλούσιοι ιδιώτες την πλούτισαν με μνημεία. Παρ’ όλες όμως τις προσπάθειες, η Αθήνα, μετά την καταστροφή του 86, δεν μπόρεσε να συνέλθει. Ολόκληρη η Αττική είχε πάθει τέτοια συστηματική καταστροφή από το Σύλλα, που και αυτές οι κτηματικές περιουσίες εξαφανίστηκαν. Πολλοί Αθηναίοι άφησαν οριστικά την πόλη τους και εγκατεστάθηκαν σε άλλους τόπους. Αργότερα, τα κενά του πληθυσμού θα συμπληρωθούν με ξένους, με «τον σύγκλυδα όχλον παντοίων εθνών» κατά την έκφραση του Πίσωνος. Από το Σύλλα κατεδαφίστηκαν και τα τείχη, που περιβάλλαν την Αθήνα και τον Πειραιά.
