Την ησυχία που επικρατούσε στην Αθήνα για πενήντα χρόνια, μετά την επανάσταση των δούλων του Λαυρίου, θα την αναταράξουν οι Μιθριδατικοί πόλεμοι και θα προκαλέσουν μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές που είδε στην ιστορία της. Από τα παλαιότατα χρόνια οι Αθηναίοι είχαν φιλικές και εμπορικές σχέσεις με τον Πόντο.
Από εκεί έφερναν το στάρι και άλλο προϊόντα. Και ήταν φυσικό να ιδούν με συμπάθεια τον πόλεμο που έκανε ο ισχυρός βασιλιάς του Πόντου Μιθριδάτης ο Ευπάτωρ εναντίον των Ρωμαίων και να εύχωνται τη νίκη του, που θα σήμαινε και την απαλλαγή τους από τη ρωμαϊκή κυριαρχία. Το όνειρο μιας νέας αθηναϊκής ηγεμονίας συγκινούσε τότε τους περισσότερους Αθηναίους, όπως σε νεώτερα χρόνια η «Μεγάλη Ιδέα» τους Έλληνες. Επί πλέον οι Ρωμαίοι είχαν παραδώσει τη διοίκηση της Αθήνας στις πλουσιότερες τάξεις και ο λαός με μεγάλη δυσφορία έβλεπε τον παραμεριμό του. Για τους λόγους αυτούς ο περιπατητικός φιλόσοφος Αθηνίων μπόρεσε εύκολα να ξεσηκώσει τη μεγάλη πλειοψηφία των Αθηναίων με το μέρος του Μιθριδάτη.
Ο περίεργος αυτό τύπος ήταν γιος ενός Αθηναίου, επίσης περιπατητικού φιλοσόφου και μιας Αιγυπτίας δούλης. Είχε κατορθώσει να πολιτογραφηθεί Αθηναίος και ασκώντας το επάγγελμα του φιλοσόφου έκανε διάφορες περιοδείες στην Ελλάδα και έγινε πλούσιος. Ο Αθηνίων δεν ήταν μόνο γιος δούλης, αλλά είχε παντρευτή και μια φημισμένη για την ομορφιά της δούλη και για τους λόγους αυτούς ασκούσε επιρροή στους δούλους. Και θα πρέπει, ίσως, να συνδυάσουμε τη μεγάλη επανάστη των δούλων του 133 π.Χ. με τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο Μιθριδατικό πόλεμο και να φθάσουμε στο συμπέρασμα ότι το κίνημα των Αθηναίων δεν είχε μόνο πολιτικά ελατήρια αλλά και κοινωνικό περιεχόμενο. Οπωσδήποτε, ο Αθηνίων, είτε βαλτός από τα ριζοσπαστικότερα στοιχεία του Δήμου, είτε από δική του πρωτοβουλία, παρουσιάστηκε στο Μιθριδάτη και του πρότεινε να συμμαχήσει με την Αθήνα και να την χρησιμοποιήσει για βάση στις επιχειρήσεις του εναντίον των Ρωμαίων.
Τρομοκρατία Αθηνίωνος.
Η πρόταση του Αθηνίωνος βοηθούσε τα σχέδια του Μιθριδάτη. Μετά τις νίκες του στη Μικρά Ασία και την εξόντωση όλων των Ρωμαίων που την κατοικούσαν, ο βασιλιάς του Πόντου σχεδίαζε να εκστρατεύσει εναντίον της Ρώμης. Η Ελλάς του ήταν απαραίτητη για βάση και ιδιαίτερα το λιμάνι του Πειραιώς. Ο Μιθριδάτης ετοίμασε στρατό και στόλο και τον έστειλε με το στρατηγό Αρχέλαο να καταλάβει την Αθήνα και να την χρησιμοποιήσει για κέντρο των επιχειρήσεών του. Προπομπός του Αρχελάου φθάνει στον Πειραιά ο Αθηνίων με πλοία και 2.000 στρατιώτες του Μιθριδάτη. Η είσοδός του στην Αθήνα πήρε το χαρακτήρα θριαμβευτικής πομπής. Περιστοιχισμένος από τους στρατιώτες του βασιλιά του Πόντου, αποβιβάζεται στον Πειραιά και προχωρεί στην Αθήνα. Είναι ξαπλωμένος σ’ ένα φορείο με ασημένια πόδια, επάνω σε πορφυρένια στρώματα, φορώντας μια κόκκινη χρυσοποίκιλτη χλαμύδα. Η περίεργη πομπή, πλαισιωμένη από λαό, φθάνει στην Αγορά. Κι’ εκεί ο Αθηνίων προσφωνεί το συγκεντρωμένο πλήθος. Τους αναφέρει για τη δύναμη του Μιθριδάτη και για τις μεγάλες νίκες του, που προεξοφλούν την καταστροφή της Ρώμης και τους υπόσχεται όχι μόνο ελευθερία, αλλά και ολοκληρωμένη δημοκρατία. Ο λαός, ιδιαίτερα οι φτωχότερες τάξεις, ενθουσιάστηκαν με τα κηρύγματα του Αθηνίωνος. Μαζεύτηκαν στο θέατρο και τον εκλέξαν στρατηγό «επί των όπλων», δηλαδή αρχιστράτηγο. Ο νέος αρχηγός ανέβηκε στη σκηνή του θέατρου και τους ευχαρίστησε. Οι σοβαρότεροι από τους Αθηναίους με μεγάλο σκεπτικισμό άκουγαν τις υποσχέσεις του περίεργου αυτού στρατηγού και με μεγαλύτερο ακόμη έβλεπαν τα καμώματα του Δήμου.
Όταν ο «δημοκράτης» Αθηνίων πήρε την εξουσία, μεταμορφώθηκε, μέσα σε λίγες ημέρες, στον ελεεινότερο τύραννο. Έχοντας για στήριγμα τους 2.000 στρατιώτες του Μιθριδάτη, έβαλε δικούς του ανθρώπους σε όλες τις δημόσεις θέσεις, άρχισε να δημεύει τις περιουσίες των πλούσιων και να εκτελεί πολλούς με την κατηγορία της προδοσίας. Τους κατηγορούσε ότι ήταν φίλοι των Ρωμαίων. Ουσιαστικά η τυραννία του Αθηνίωνος είχε πάρει κοινωνικό χαρακτήρα. Δούλοι και προλετάριοι ξεκαθάριζαν την Αθήνα από τους πλούσιους, με την πρόφαση της συνεργασίας με τον κατακτητή. Στις προγραφές είχαν περιληφθεί και αρκετοί φιλόσοφοι, που συναγωνίζονταν άλλοτε επαγγελματικά τον τύραννο. Πολλοί γνωστοί και σεβαστοί Αθηναίοι θανατώθηκαν τότε, για να τους αρπάξει την περιουσία. Μερικοί πρόφθασαν να φύγουν. Οι περισσότεροι όμως έμειναν, γιατί ο τύραννος είχε φροντίσει να κλείσει τις πύλες τους τείχους με τους στρατιώτες του. Και όσους προσπαθούσαν να δραπετεύσουν τους εκτελούσε αμέσως.
Καταστροφή της Δήλου.
Ο Αθηνίων, αφού λεηλάτησε κυριολεκτικά την Αθήνα, αποφάσισε να πάρη και τους θησαυρούς της Δήλου. Και ετοίμασε ένα εκστρατευτικό σώμα. Αρχηγό του έβαλε κάποιο ξένο, πολιτογραφημένο Αθηναίο, τον Απελλικώνα. «Έναν περίεργο τύπο» γράφει ο Ποσειδώνιος «φιλοσόφου και βιβλιοφίλου με παρελθόν αρκετά ύποπτο και περιπετειώδες». Τον είχαν πιάσει όταν επιχειρούσε να κλέψη από το αθηναϊκό αρχείο (το Μητρώο) μερικά παλιά έγγραφα. Και για να μη καταδικαστεί, δραπέτευσε από την Αθήνα. Ξαναγύρισε μετά την επικράτηση του φίλου του Αθηνίωνος. Ο στρατός του Απελλικώνος έφθασε στη Δήλο και αποβιβάστηκε εύκολα. Δε φρόντισε όμως για την ασφάλειά του. Και μια νύχτα τον περικύκλωσαν οπλισμένοι κάτοικοι της Δήλου, ενώ οι στρατιώτες του κοιμώντουσαν μεθυσμένοι. Και αφού έσφαξαν «ως βοσκήματα εξακοσίους τον αριθμόν», πιάσαν τετρακοσίους αιχμαλώτους και κάψαν όλα τα εφόδια και τα πολιορκητικά μηχανήματα που είχε ο αθηναϊκός στρατός. Ο «στρατηγός» Απελλικών μόλις κατόρθωσε να ξεφύγει. Η Δήλος τότε σώθηκε από την επιδρομή του Αθηνίωνος. Όχι όμως για πολύ καιρό. Τον ίδιο χρόνο (88 π.Χ.) ο στόλος του Μιθριδάτη καταλαμβάνει τη νήσο και εξοντώνει το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων της, ιδίως τους Ιταλούς. Ο Αππιανός, ο Παυσανίας, ο Στράβων, ο Αθήναιος, μας δίνουν πληροφορίες για τη μεγάλη καταστροφή. Επάνω από 20.000 θανατώθηκαν. Ο θησαυρός του Ιερού φορτώθηκε σε πλοία και μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Οι περιουσίες των εμπόρων μοιράστηκαν στους στρατιώτες, τα σπίτια των πλούσιων λεηλατήθηκαν και κάηκαν, οι γυναίκες και τα παιδιά πουλήθηκαν για σκλάβοι. Η πόλη της Δήλου αναγκάστηκε να περιοριστεί σε στενά όρια. Από τότε άρχισε η οριστική παρακμή της, που θα οδηγήσει το ιερό νησί του Απόλλωνος στον αφανισμό …