Ο σιδηρόδρομος Αθηνών – Πειραιώς. Λίγο καιρό μετά την εγκατάσταση της Πρωτεύουσας στην Αθήνα, έγινε η πρώτη πρόταση (1835) να συνδεθεί σιδηροδρομικώς με τον Πειραιά.
Την είχε κάνει ένας αξιόλογος επιχειρηματίας, ο Φεράλδης. Ο ίδιος είχε αναλάβει με σύμβαση, από το 1833, την ατμοπλοϊκή συγκοινωνία με το εξωτερικό. Αλλά η πρόταση Φεράλδη δεν έγινε δεκτή, κυρίως από την αντίδραση που βρήκε στον τύπο. Υπήρχε την εποχή εκείνη μια γενικότερη προκατάληψη για κάθε τεχνικό και εκπολιτιστικό έργο που σχεδιαζόταν. Και για τα στοιχειωδέστερα έργα άρχιζε η επίθεση του τύπου. Όταν έστρωναν τον πρώτα αμαξητό δρόμο από την Αθήνα στην Πάτρα, μια εφημερίδα έγγραφε ότι «δεν εγίνετο χάριν της συγκοινωνίας, αλλά προς διευκόλυνσιν της εις Αθήνας ελεύσεως αυστριακού στρατού, αν ποτε εκινδύνευεν ο θρόνος του βασιλέως Όθωνος». Και αυτά υποστηρίζονταν σε εποχή που δεν υπήρχε ούτε ένας αμαξητός δρόμος σε ολόκληρη την Ελλάδα!
Αντιδράσεις κατά του σιδηροδρόμου.
Αλλά και όταν, ύστερ’ από πολλές περιπέτειες, είχε ανατεθεί το 1867 η κατασκευή του πρώτου ελληνικού σιδηροδρόμου Αθηνών – Πειραιώς σε μια αγγλοελληνική εταιρεία και πάλι συνεχίστηκαν οι αντιδράσεις. Πολλοί, συγκρίνοντας το πάχος που είχαν οι γραμμές του σιδηροδρόμου με το βάρος της αμαξοστοιχίας που θα περνούσε από πάνω, έφθαναν στο συμπέρασμα πως ήταν πολύ επικίνδυνο το ταξίδι με το σιδηρόδρομο. Και συνιστούσαν τα πολύ πιο ασφαλή μέσα των … υποζυγίων! Στην κατασκευή του πρώτου αυτού σιδηροδρόμου αναφέρεται και το ανέκδοτο του Αθηναίου τραπεζίτη Σ…, που για να δώσει κεφάλαια στην επιχείρηση, πήγαινε μόνος του επί ημέρες στην οδό Πειραιώς και μετρούσε όσους ανεβοκατέβαιναν με αμάξια. Από τις παρατηρήσεις που έκανε, έφθασε στο συμπέρασμα πως η δουλειά δεν θα ήταν αποδοτική και δεν έλαβε μέρος στην επιχείρηση. Οι ισολογισμοί όμως της εταιρείας σε λίγα χρόνια διάψευσαν παταγωδώς τις προβλέψεις του.
Μεγάλα ζητήματα παρουσιάστηκαν με την αποζημίωση των κτημάτων από τα οποία θα περνούσε η γραμμή. Όχι μόνο οι ιδιώτες ζητούσαν υπέρογκα ποσά, αλλά και αυτός ο Δήμος Πειραιώς ήθελε να εκμεταλλευθεί την περίσταση, σε σημείο που προκάλεσε την αγανάκτηση και επέμβαση του τότε πρωθυπουργού Θ. Ζαΐμη. Εξ αιτίας των αντιδράσεων ο σιδηροδρομικός σταθμός της Αθήνας, αντί να γίνει στο κέντρο, έγινε στην παρυφή, κοντά στο Θησείο. Και μόνο το 1895 μεταφέρθηκε στην πλατεία της Ομονοίας, αφού έφτιαξαν προηγουμένως την υπόγεια σήραγγα που υπάρχει και σήμερα. Τέλος, ύστερ’ από δυσκολίες και αντιδράσεις κάθε λογής, η κατασκευή της γραμμής συμπληρώθηκε, μετά από δώδεκα χρόνων εργασίες και αναβολές. Και το 1869 «ηκούσθη εις την Αττικήν ο πρώτος συριγμός της ατμομηχανής, ως νικητήριον σάλπισμα της προόδου και του συγχρονισμού».
Τα εγκαίνια του πρώτου σιδηροδρόμου.
Τα εγκαίνια του «Σιδηροδρόμου Αθηνών – Πειραιώς» έγιναν την 27 Φεβρουαρίου 1869. Ήταν ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της Αθήνας. Οι εφημερίδες έγραψαν ενθουσιαστικά άρθρα και καταβάλαν κάθε προσπάθεια για το λαμπρότερο εορτασμό, που πήρε παλλαϊκό χαρακτήρα και στις δύο πόλεις. Το τρένο με τους επισήμους και τη βασίλισσα Όλγα – ο βασιλιάς Γεώργιος έλειπε στο εξωτερικό – ξεκίνησε στις 2 το απόγευμα από το σταθμό του Θησείου, «με συνεχή συρίγματα υπό τας ζωηράς επευφημίας του παρισταμένου πλήθους. Κύματα λαού, συνωθούμενα εξ όλων των σημείων προς τον σταθμόν, ποδοπατούμενα και αλλοφρονούντα εξ ενθουσιασμού, προέπεμπον την αμαξοστοιχίαν του πρώτου ελληνικού σιδηροδρόμου κατά το επίσημον ταξίδι της». Η διαδρομή από το Θησείο στον Πειραιά κράτησε ένα τέταρτο της ώρας. Και την άλλην ημέρα άρχισε τακτική η λειτουργία του σιδηροδρόμου. Τα δρομολόγια στην αρχή ήταν κάθε μια ώρα. Στο Φάληρο ο σιδηρόδρομος περνούσε από το μνημείο του Καραϊσκάκη. Αργότερα, όταν το Νέο Φάληρο κατοικήθηκε, ο σταθμός μεταφέρθηκε στη θέση που βρίσκεται και σήμερα. Ο σιδηρόδρομος ήταν ατμοκίνητος ως το 1904 που ηλεκτροκινήθηκε.
Ο τροχιόδρομος Παλαιού Φαλήρου.
Είχαν περάσει 11 χρόνια από τη λειτουργία του σιδηροδρόμου Αθηνών – Πειραιώς, όταν λειτούργησε ο μικροσκοπικός ατμοκίνητος σιδηρόδρομος που ένωσε την Πρωτεύουσα με το Παλαιό Φάληρο. Την κατασκευή του την είχε αναλάβει μια βελγική εταιρεία. Ο τροχιόδρομος αυτός του Παλαιού Φαλήρου – που οι Αθηναίοι τον βάφτισαν αργότερα «κωλοσούρτη» – ξεκινούσε από την οδό Πανεπιστημίου, απέναντι από την Ακαδημία. Εκεί βρισκόταν το Ζαχαροπλαστείο του Πετρίτση, κέντρο κοσμικών συναντήσεων και ερωτικών ραντεβού με τη δικαιολογία του τρένου. Αν και μικροσκοπικός, αργοκίνητος και ελεεινός, ο τροχιόδρομος του Παλαιού Φαλήρου, ήταν εντούτοις τρομερός στους … θυμούς του. Και μια Κυριακή (13 Μαΐου 1907) έσκασαν οι «αυλοί» από το καζάνι της ατμομηχανής, ενώ ανέβαινε από το Π. Φάληρο στην Αθήνα αγκομαχώντας και ζεμάτισαν τους 50 επιβάτες του. Από αυτούς 5 πέθαναν από τα εγκαύματα. Και έγραφε ο Σουρής στο «Ρωμηό»:
Άκουσα τα βογγητά των πολυπληθών θυμάτων,
είδα ζέοντας ατμούς κι’ ένα πλήθος εγκαυμάτων.
Και μ’ εκείνους τους «αυλούς» έψαλα καθώς τον Πάνα
Την πατρίδα των Ρωμηών, της υπομονής τη μάνα …
Η έκρηξη του 1907 υπήρξε το «κύκνειον άσμα» του «κωλοσούρτη». Ο κόσμος τον φοβήθηκε και τον απόφευγε. Και σε λίγο καιρό έπαυσε να ακούγεται, με τα συνεχή σφυρίγματα και το θόρυβο που έκανε η μηχανή του. Στη θέση του, μετά το 1908, μπήκε το ηλεκτρικό τραμ.
Ο σιδηρόδρομος της Κηφισιάς.
Νεώτερος και του τροχιοδρόμου του Παλαιού Φαλήρου ήταν ο σιδηρόδρομος της Κηφισιάς. Λειτούργησε για πρώτη φορά την 4 Φεβρουαρίου 1885. Και επειδή ήταν Καθαρή Δευτέρα και ο καιρός ωραίος, οι Αθηναίοι κατά εκατοντάδες χρησιμοποίησαν το νέο συγκοινωνιακό μέσο για να κάνουν τα Κούλουμα στο Μαρούσι και στην Κηφισιά. Και ήταν τόση η συρροή του κόσμου, ώστε η Εταιρεία από τις 2 το απόγευμα έπαυσε να εκδίδει εισιτήρια. Ενθουσιαστική ήταν η υποδοχή που έκαναν οι κάτοικοι του Μαρουσιού και της Κηφισιάς σε κάθε τρένο που έφθανε. Οι σταθμοί είχαν σημαιοστολιστεί και οι Μαρουσιώτες υποδέχονταν τις αμαξοστοιχίες με βιολιά και ζουρνάδες.
Το «Θηρίο της Κηφισιάς».
Η διαδρομή από την Αθήνα στην Κηφισιά με το σιδηρόδρομο διαρκούσε μισή ώρα. Οι ταξιδιώτες όμως χρειάζονταν άλλο τόσο χρόνο, για να φθάσουν με τα λεωφορεία της Εταιρείας από την Ομόνοια στο σταθμό της Αττικής, από όπου ξεκινούσε το τραίνο στην αρχή. Αργότερα, το 1889, στρώθηκε η γραμμή μέσα στην πόλη (στις οδούς Καδριγκτώνος και Γ΄ Σεπτεμβρίου) και ο σταθμός μεταφέρθηκε στην πλατεία Λαυρίου, δίπλα στην Ομόνοια. Επί μισόν αιώνα ο σιδηρόδρομος της Κηφισιάς – που επεκτάθηκε με χωριστή γραμμή ως το Λαύριο – εξυπηρέτησε την Πρωτεύουσα. Στο τέλος όμως και ιδίως μετά τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, είχε καταντήσει αξιοθρήνητος. Αγκομαχούσε για να βγάλει τον ανήφορο, πετώντας φωτιές και σπίθες από όλα τα μέρη της μηχανής του, σα … μεγαθήριο της Αποκαλύψεως. Και ήταν τυχεροί οι επιβάτες που βγαίνανε μόνο μουτζουρωμένοι από το «Θηρίο της Κηφισιάς», όπως τον έλεγαν στο τέλος της ζωής του. Υπήρχαν και οι … «καϋμένοι», με όλη την κυριολεξία, από τις σπίθες που πέταγε. Σαραβαλιασμένος πια, ο μεγάλος αυτός ανάπηρος του πρώτου Παγκοσμίου πολέμου, έσυρε τη θλιβερή ύπαρξή του ως το 1938, που ξήλωσαν και τις γραμμές του. Θα ξαναζωντανέψει, ηλεκτροκίνητος αυτή τη φορά, μετά το δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο.