Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης η Επανάστασις του 1922 προκήρυξε εκλογές για τις 2 Δεκεμβρίου 1923.
Ο αντιβενιζελισμός, προβλέποντας την αποτυχία του στις εκλογές, ύστερ’ από την εγκατάσταση και των προσφύγων που στην ολότητά τους ήταν βενιζελικοί, οργάνωσε στο στρατό αντεπαναστατικό κίνημα (Οκτώβριος 1923) από βασιλόφρονες αξιωματικούς. Εμπνευστής του κινήματος ήταν ο Ι. Μεταξάς, που έφυγε στο εξωτερικό μετά την αποτυχία του. Συνέπεια της αποτυχίας του κινήματος ήταν η αναγκαστική «αποδημία» του Γεωργίου Β΄ στο εξωτερικό, μέχρις ότου αποφασίσει ο λαός για το πολίτευμά του. Στις εκλογές που είχαν αναβληθεί από το κίνημα και έγιναν στις 16 Δεκεμβρίου, τα αντιβενιζελικά κόμματα δεν έλαβαν μέρος. Στην Εθνοσυνέλευση που ακολούθησε και στην οποία επικρατούσαν τα δημοκρατικά στοιχεία, οι δύο αρχηγοί της Επαναστάσεως του 1922 Ν. Πλαστήρας και Στ. Γονατάς καταθέσαν την εντολή της. Η Εθνοσυνέλευση τους ανακήρυξε «αξίους της Πατρίδος» και τους έδωκε το Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος.
Ανακήρυξη της Δημοκρατίας.
Μετά τις εκλογές ξαναγύρισε στην Ελλάδα ο Βενιζέλος. Είχε εκλεγεί πρώτος βουλευτής σε 20 περιφέρειες. Η Εθνοσυνέλευση, με παμψηφία, τον έβγαλε πρόεδρό της και ευθύς αμέσως ο Βενιζέλος σχημάτισε κυβέρνηση (12 Ιανουαρίου 1924). Αναγκάστηκε όμως να παραιτηθεί μετά ένα μήνα και να φύγει για το εξωτερικό από την πίεση των δημοκρατικών στοιχείων που αξιούσαν άμεση ανακήρυξη της δημοκρατίας. Τον διαδέχεται η κυβέρνηση Γ. Καφαντάρη, που παραιτήθηκε σε λίγες ημέρες. Πρωθυπουργός έγινε (7 Μαρτίου 1924) ο αρχηγός της «Δημοκρατικής Ενώσεως» Αλέξανδρος Παπαναστασίου, που προκάλεσε ψήφισμα της Εθνοσυνελεύσεως (24 Μαρτίου 1924) «περί εκπτώσεως της Δυναστείας και ανακηρύξεως της Δημοκρατίας». Το ψήφισμα επικυρώθηκε με το δημοψήφισμα της 13 Απριλίου. Ψήφισαν 758.000 υπέρ της δημοκρατίας και 325.000 υπέρ της βασιλείας. Ο Μεταξάς, που είχε γυρίσει στην Ελλάδα με τη γενική αμνηστεία που δόθηκε, αναγνώρισε μετά το δημοψήφισμα τη δημοκρατία. Ο αρχηγός του αντιβενιζελικού Λαϊκού Κόμματος Π. Τσαλδάρης διατήρησε τις «επιφυλάξεις» του.
Η δικτατορία Παγκάλου.
Περίοδος αναταραχής και συχνών αλλαγών κυβερνήσεως χαρακτηρίζουν τα πρώτα βήματα της δημοκρατίας. Σ’ αυτό είχε συντελέσει η κατάτμηση του Κόμματος των Φιλελευθέρων, μετά την αναχώρηση του Βενιζέλου, σε μικρότερα κόμματα, προπαντός όμως ο δεκάχρονος πόλεμος που είχε προηγηθεί και έφερε στο προσκήνιο διάφορα δυναμικά και ατίθασα στοιχεία. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρήθηκε και μετά την Ελληνική Επανάσταση. Έπρεπε να σβύσει η γενεά των Αγωνιστών του 21, για να ησυχάσει ο τόπος από τα κινήματα και τις επαναστάσεις που αντιμετώπισε η πολυτάραχη βασιλεία του Όθωνος. Στην ιστορούμενη εποχή η σοβαρότερη αναταραχή σημειώθηκε με τη δικτατορία του στρατηγού Θ. Παγκάλου (Ιούνιος 1925). Η δικτατορία του Παγκάλου ανατράπηκε βιαίως και ο δικτάτορας βρέθηκε στη φυλακή. Είχε κρατήσει 14 μήνες. Η Δημοκρατία δεν ανέχθηκε για πολύ καιρό το δικτάτορα, έστω και της περιωπής του Παγκάλου. Δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για τις δικτατορίες που έγιναν την εποχή της βασιλείας. Ο Πάγκαλος ήταν άριστος αξιωματικός, με ευρύτατη μόρφωση και επί πλέον ο Επιτελάρχης του στρατού της Μεγάλης Ελλάδος (1919 – 1920) και ο Αρχιστράτηγος του στρατού του Έβρου (1922 – 19123).
Επάνοδος στη δημοκρατία.
Μετά τη δικτατορία του Παγκάλου προκηρύχτηκαν εκλογές για την 24 Οκτωβρίου 1926, που έγιναν με απόλυτη τάξη, από την κυβέρνηση Γ. Κονδύλη. Σχηματίστηκε, μετά τις εκλογές, Οικουμενική Κυβέρνηση από βενιζελικά και αντιβενιζελικά κόμματα, που έλυσε το λεγόμενο «αποτακτικό» ζήτημα, επαναφέροντας τους βασιλικούς αξιωματικούς που είχαν απομακρυνθεί μετά το κίνημα του 1923. Η επάνοδος του Βενιζέλου στην ενεργό πολιτική (Μάιος 1928) οδήγησε στις εκλογές της 19 Αυγούστου 1928, που έφεραν το Κόμμα των Φιλελευθέρων με μεγάλη πλειοψηφία. Η πρωθυπουργία του Βενιζέλου 1928 – 1932 είναι από τις πιο δημιουργικές στα κοινοβουλευτικά χρονικά της Ελλάδος. Τότε ιδρύθηκαν το Συμβούλιο της Επικρατείας, το υπουργείο της Αεροπορίας, και η Αγροτική Τράπεζα, που έσωσε τους αγρότες από τους τοκογλύφους. Έγιναν τα μεγάλα έργα στους νομούς Θεσσαλονίκης, Σερρών και Δράμας, που αποδώσανε τρία εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργήσιμης γης. Χτίστηκαν 3.500 σχολεία και αναδιοργανώθηκε η παιδεία, από το νέο τότε υπουργό Γ. Παπανδρέου. Και όλα αυτά πραγματοποιήθηκαν σε περίοδο παγκόσμιας οικονομικής κρίσεως, που είχε αρχίσει από την Αμερική το 1929 και επεκτάθηκε σε όλο τον κόσμο. Στις εκλογές του 1932 ήλθε πρώτο το Κόμμα των Φιλελευθέρων, αλλά δεν είχε και την απόλυτη πλειοψηφία. Σχηματίστηκε, με ψήφο ανοχής των Φιλελευθέρων, κυβέρνηση από τα αντιβενιζελικά κόμματα του Π. Τσαλδάρη (Λαϊκό), Ι. Μεταξά (Ελευθεροφρόνων) και με σύμπραξη του Γ. Κονδύλη. Προηγουμένως το Λαϊκό Κόμμα, με δήλωση του αρχηγού του, αναγνώρισε το δημοκρατικό πολίτευμα. Στις εκλογές που ακολούθησαν (5 Μαρτίου 1933) και έγιναν με πλειοψηφικό σύστημα, οι Αντιβενιζελικοί υπερίσχυσαν από τους Βενιζελικούς (135 βουλευτικές έδρες έναντι 110), χάρη στην εκλογή της Αθήνας. Για 500 ψήφους οι Βενιζελικοί έχασαν στην Αθήνα 21 έδρες. Ένα μέρος των προσφύγων παρασύρθηκε από τις υποσχέσεις του Κονδύλη και ψήφισε τους Αντιβενιζελικούς. Τα αποτελέσματα των εκλογών του 1933 είχαν μοιραίες συνέπειες στην πορεία των πολιτικών πραγμάτων.
Το κίνημα Πλαστήρα.
Τη νύχτα των εκλογών ο αρχηγός της Επαναστάσεως του 1922 Ν. Πλαστήρας έκανε ένα κίνημα απαράσκευο, αψυχολόγητο και παράλογο. Με φίλους του αξιωματικούς καταλάβαν το υπουργείο των Στρατιωτικών και «κήρυξαν επανάσταση», για να εμποδίσουν την άνοδο στην εξουσία των Αντιβενιζελικών. Το κίνημα ξέφτισε την ίδια ημέρα από την αντίδραση των διοικητών των μεγάλων μονάδων, που σχηματίσανε «μεταβατική κυβέρνηση» για 48 ώρες και παραδώσανε την εξουσία στον Τσαλδάρη. Ο Πλαστήρας έφυγε στο εξωτερικό. Ο Κονδύλης ζήτησε να επωφεληθεί από το κίνημα Πλαστήρα και άρχισε προγραφές των αξιωματικών, που ήταν αντίθετοί του. Στην πολιτική οξύτητα που είχε δημιουργηθεί με τις προγραφές του Κονδύλη, ήλθε να προστεθεί και μια εγληματική πράξη. Η τρίτη, στη σειρά, απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου.
Η απόπειρα κατά του Βενιζέλου.
Τη νύχτα της 6ης Ιουνίου 1933, ο Βενιζέλος γύριζε από την Κηφισιά στην Αθήνα με αυτοκίνητο, συνοδευόμενος από τη γυναίκα του. Στην οδό Κηφισιάς, μετά το Μαρούσι, αστυνομικά όργανα, συνεργαζόμενα με κοινωνικά καθάρματα και με ένα λήσταρχο, καταδίωξαν το αυτοκίνητο του Βενιζέλου επί τέσσερα χιλιόμετρα, χτυπώντας με πιστόλια, με μάλινχερ όπλα και αυτόματα. Σκοτώθηκε ο σωματοφύλακας του Βενιζέλου Μαρκάκης, τραυματίστηκαν η Έλενα Βενιζέλου και ο σωφέρ Νικολάου. Το αυτοκίνητο ήταν διάτρητο από σφαίρες. Ο Βενιζέλος σώθηκε ως εκ θαύματος χάρη στο σωφέρ του που, αν και τραυματισμένος, μπόρεσε να φέρει το αυτοκίνητο με μεγάλη ταχύτητα στους Αμπελοκήπους, όπου και σταμάτησε η καταδίωξη των δολοφόνων.
Η απόπειρα προκάλεσε πανελλήνιο συγκίνηση και σάλο πολιτικό, λόγω των προσώπων που την είχαν οργανώσει. Η δικαστική αρχή είχε συλλάβει και τον Αστυνομικό Διευθυντή της Γ. Ασφαλείας για ένοχο. Το ατυχέστερο ήταν που η Κυβέρνηση προσπάθησε να συγκαλύψει την υπόθεση. Ο κυβερνητικός τύπος «ηρωοποιούσε» τους δολοφόνους. Τα εντάλματα συλλήψεως της δικαιοσύνης έμεναν ανεκτέλεστα. Στο τέλος, ιδιώτες έπιασαν σε ένα δρόμο της Αθήνας τον περιφερόμενο ελεύθερα λήσταρχο Καραθανάση και τον παραδώσανε στον ανακριτή, που ημέρες πριν είχε εκδώσει ένταλμα συλλήψεώς του.
Το κίνημα του 1935.
Η απόπειρα κατά του Βενιζέλου, οι προγραφές των αξιωματικών από τον Κονδύλη και άλλες ενέργειες της κυβερνήσεως, θόλωσαν την πολιτική ατμόσφαιρα και «έριξαν λάδι στη φωτιά του Διχασμού». Ο αντιβενιζελισμός, με τις πράξεις του, βρέθηκε «δέσμιος της αποπείρας» και προσπαθούσε να κρατηθεί, με όλα τα μέσα, στην εξουσία. Επιζητήθηκε τότε η δυναμική ανατροπή της κυβερνήσεως Τσαλδάρη – Κονδύλη. Το κίνημα οργανώθηκε από δημοκρατικούς αξιωματικούς με σύμφωνο γνώμη του Βενιζέλου. Εκδηλώθηκε την 1 Μαρτίου 1935. Άσχημα παρασκευασμένο στο στρατό σημείωσε αποτυχία. Ο Βενιζέλος έφυγε για το εξωτερικό, όπου και πέθανε τον άλλο χρόνο. Αξιωματικοί ντουφεκίστηκαν για συμμετοχή τους στο κίνημα. Χίλιοι δημοκρατικοί αξιωματικοί απομακρύνθηκαν από το στρατό, το ναυτικό και την αεροπορία και οι «σκληροί» της Κυβερνήσεως βρήκαν την ευκαιρία να επιβάλουν το «αντιβενιζελικό κράτος».
Ανατροπή της δημοκρατίας.
Μετά το κίνημα των βασιλικών αξιωματικών του 1923 ανακηρύχθηκε η δημοκρατία. Μετά το κίνημα των δημοκρατικών αξιωματικών του 1935 ξαναγύρισε η βασιλεία. Πρώτος σήκωσε τη βασιλική σημαία ο Ι. Μεταξάς. Ουραγός του έγινε, ευθύς αμέσως, ο Γ. Κονδύλης. Ο Μεταξάς ήταν ο πρώτος από τους Αντιβενιζελικούς πολιτικούς αρχηγούς που αναγνώρισε ανεπιφύλακτα τη δημοκρατία. Και ο Κονδύλης ήταν ο φανατικός δημοκράτης, που είχε διακηρύξει ότι «θα υπερασπίσει τη δημοκρατία από κορυφογραμμή σε κορυφογραμμή». Ασφαλώς, η Δημοκρατία θα αισθάνθηκε μεγάλη έκπληξη από τη «συνέπεια» των δύο πολιτικών … Στο τέλος ρυμουλκήθηκε για την παλινόρθωση της βασιλείας και ο συνετός Παναγής Τσαλδάρης, παρά τις αντιρρήσεις του. Στο υπουργικό συμβούλιο είχε πει στους υπερθεματιστές τη βασιλείας: «Με τη δημοκρατία ανεβήκαμε στην εξουσία και κυβερνάμε. Τι την θέλετε τη βασιλεία; Για να διευθύνη το περιβάλλον της αυλής;». Υπερίσχυσαν όμως οι «εξωμότες της δημοκρατίας» και οι φανατικοί βασιλικοί. Έπαυσαν τον Τσαλδάρη από πρωθυπουργό (10 Οκτωβρίου 1935) και επαναφέραν το Γεώργιο Β΄ ύστερ’ από δημοψήφισμα που έκαναν (9 Νοεμβρίου 1935) με στρατιωτικό νόμο. Στο δημοψήφισμα είχαν ψηφίσει 1.491.992 υπέρ της βασιλείας και 32.454 υπέρ της δημοκρατίας!
Επάνοδος του Γεωργίου Β΄.
Μετά την απομάκρυνση του Π. Τσαλδάρη, πρωθυπουργός και αντιβασιλεύς συγχρόνως, έγινε ο Γ. Κονδύλης. Την αντιβασιλεία του Κονδύλη χαρακτηρίζουν ο αμοραλισμός και η έλλειψη από κάθε σοβαρότητα. Η άφιξη του Γεωργίου Β΄ στην Ελλάδα (25 Δεκεμβρίου 1935) έθεσε τέρμα στη σταδιοδρομία του «Αντιβασιλέως». Τον έπαυσε από πρωθυπουργό και διόρισε πρόεδρο υπηρεσιακής κυβερνήσεως τον παλαιό πολιτευόμενο και καθηγητή Κ. Δεμερτζή, για να κάνει εκλογές. Ο Κονδύλης, μετά την παύση του, ετοίμαζε κίνημα κατά της … βασιλείας. Τον πρόλαβε ο θάνατος. Μετά δύο μήνες (17 Μαρτίου 1936) πέθανε στο Παρίσι και ο Ελευθέριος Βενιζέλος από καρδιακή προσβολή. Στις εκλογές της 26 Ιανουαρίου 1936, που έγιναν με αναλογική, η παλαιοδημοκρατική παράταξη είχε πάρει 142 έδρες, η αντιβενιζελική 143 έδρες και 16 το Κομμουνιστικό Κόμμα. Διαπραγματεύσεις που έγιναν μεταξύ των δύο παρατάξεων για σύμπραξη, δεν προχώρησαν και έμεινε πρωθυπουργός ο Δεμερτζής. Μετά το θάνατο του Δεμερτζή (13 Απριλίου 1936) ο Γεώργιος Β΄ έκανε πρωθυπουργό τον Ι. Μεταξά, μολονότι είχε μόνο 9 βουλευτές σε σύνολο 301! Ο δρόμος για τη δικτατορία είχε ανοίξει … Σ’ αυτό είχαν βοηθήσει και τα δημοκρατικά κόμματα δίνοντας ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Μεταξά. Μόνη εξαίρεση αποτέλεσε ο Γ. Παπανδρέου που την καταψήφισε και επισήμανε τους κινδύνους που εγκυμονούσε η ψήφος των κομμάτων: «Να στηρίξουν μίαν κυβέρνησιν την οποίαν οι ίδιοι θεωρούν αντικοινοβουλευτικήν και ανώμαλον, θα εμφανίσουν εις κατάστασιν παρακμής τους κοινοβουλευτικούς μας θεσμούς και να θερμάνουν τοιουτοτρόπως προς ωρίμανσιν τους κινδύνους των λαϊκών ελευθεριών».
