Ο Κριμαϊκός πόλεμος και η Κατοχή ενίσχυσαν πρόσκαιρα το θρόνο του Όθωνος. Συγχρόνως δίδαξαν τους Έλληνες πως από τους ξένους δεν πρέπει να περιμένουν τίποτα.
Μετά τον πόλεμο τα τρία κόμματα στην Ελλάδα, που συνδέονταν με τις Προστάτιδες Δυνάμεις, το «αγγλικό» , το «γαλλικό» και το «ρωσικό», θα παραχωρήσουν τη θέση τους σε νεώτερα κόμματα. Αυτά θα έχουν περισσότερο πολιτικό και κοινωνικό χαρακτήρα και θα είναι μακρυά από ξένες επιρροές. Στη μεταβολή βοήθησε και ο παραμερισμός των παλαιών πολιτικών. Ο Κωλέττης είχε πεθάνει πριν από τον Κριμαϊκό πόλεμο, ο Μαυροκορδάτος, ο Μεταξάς και ο Σπυρίδων Τρικούπης έχουν πια γεράσει. Ο Μαυροκορδάτος είχε επί πλέον τύφλωθεί. Οι νέες πολιτικές δυνάμεις που εμφανίζονται – και στις οποίες πρωτοστατεί η νεολαία – δεν έχουν το συντηρητικό πνεύμα των παλαιότερων πολιτικών αρχηγών. Τις παρασύρει ο ενθουσιασμός και η τόλμη. Θέλουν να ιδρύσουν το καινούργιο πολιτικό οικοδόμημα της Ελλάδος επάνω στα ερείπια της πρώτης δυναστείας. Συζητούν φανερά την εκθρόνιση των πρώτων Βασιλέων. Αρχηγός τους είναι ο Επαμεινώνδας Δεληγεώργης. Ένας νέος δικηγόρος, από το Μεσολόγγι, που είχε βγει λίγο πριν από τα πανεπιστημιακά θρανία. Οι συντηρητικότεροι, από τους σχετικά νεώτερους πολιτικούς, ο Κανάρης, ο Βούλγαρης, ο Ζαΐμης, ο Μπενιζέλος Ρούφος και ο Κουμουνδρούρος, θα επιχειρήσουν να συγκρατήσουν τα πράγματα. Στο τέλος όμως θα παρασυρθούν και αυτοί από τη νεολαία και το Δεληγεώργη. Όπως μας πληροφορεί ο Επαμειν. Δεληγεώργης στο Πολιτικό Ημερολόγιό του, στις 25 Μαρτίου του 1849 ακούστηκε για πρώτη φορά στους δρόμους της Αθήνας από τους φοιτητές «Ζήτω η Δημοκρατία!». Και προσθέτει ότι, ήταν ένα ξέσπασμα των νέων εναντίον της «πολιτικής καχεξίας της πατρίδος μας».
Η ατεκνία των πρώτων βασιλέων.
Στην καταφορά κατά του Όθωνος είχε συντελέσει και η ατεκνία των πρώτων βασιλέων. Ο ελληνικός λαός ποθούσε να δει Διάδοχο, που θα ήταν και Ορθόδοξος, σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1844. Ο Όθων είχε μείνει Καθολικός. Και τον πόθο του ο λαός τον εκδήλωνε σε κάθε ευκαιρία. Γύρω από την ατεκνία των πρώτων βασιλέων έχουν γραφεί πολλά και ολόκληροι μύθοι έχουν πλαστεί σχετικά με το θέμα αυτό. Σ’ αυτό είχε συντελέσει και η αντιοθωνική αγγλική διπλωματία, που έσπερνε φήμες και διαδόσεις για την ανικανότητα του Όθωνος. Παρουσίαζε και κάποια εμπιστευτική έκθεση του γιατρού του παλατιού Βαυαρού Ραίζερ (Roeser), που πιστοποιούσε το γεγονός. Και όμως, ο Όθων ήταν «φυσιολογικότατος» και πριν παντρευτεί την Αμαλία … πολύ ζωηρός. Η γυναίκα του αντιβασιλέως Άρμανσπεργ, που φοβόταν μην δημιουργηθούν ζητήματα από τις « σχέσεις» του νεαρού Βασιλιά με Ελληνίδες, φρόντιζε να φέρνει στο παλάτι όμορφες Γερμανίδες υπηρέτριες … Η Αμαλία ήταν επίσης «φυσιολογική». Ζήλευε, μάλιστα, τρομερά τον άντρα της και είχε κάνει και επεισόδιο, όταν υποψιάστηκε κάποια Κυρία των Τιμών. Αλλά είχε κάποια συνηθισμένη σε πολλές γυναίκες στείρωση, που την εμπόδιζε να κάνει παιδιά. Ο ιδιαίτερος γιατρός της και μαιευτήρας του παλατιού Ν. Κωστής, είχε ολόκληρη αλληλογραφία με Γερμανούς γιατρούς για τη στείρωση της Αμαλίας και τη θεραπεία της. Όλα τα άλλα που έχουν γραφεί, σχετικά με την ατεκνία των πρώτων βασιλέων και μερικά με «επιστημονικές αξιώσεις», είναι έξω από την πραγματικότητα. Η Αμαλία, για ν’ αποφύγει τη στείρωση, έπινε νερό από την πηγή της Καισαριανής «Καλλιοπούλα» , την περίφημη «Κύλλου Πήρα» των αρχαίων. Εκεί πήγαιναν οι στείρες γυναίκες στην κλασική αρχαιότητα και έπιναν νερό για να αποκτήσουν παιδιά. Την αναφέρει ο Αριστοφάνης στις κωμωδίες του. Την Αμαλία, όμως, δεν την ωφέλησε το νερό της Καισαριανής. Ο Σουρμελής γράφει πως είχε κάνει λάθος και αντί να παίρνει το νερό από την «Καλλιοπούλα», το έπαιρνε από την «Κάτω Βρύση», που είναι στο Μοναστήρι. Το νερό της βρύσης αυτής είναι επίσης θαυμάσιο, αλλά έχει ιδιότητες εντελώς … αντίθετες από το νερό της «Καλλιοπούλας».
Συζητήσεις για το Διάδοχο.
Για τη διαδοχή του θρόνου, κυρίως μετά το 1850, είχαν γίνει συνεννοήσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων Δυνάμεων και της Ελληνικής κυβερνήσεως. Η δυσκολία προερχόταν από την επιταγή του Συντάγματος του 1844 που όριζε ότι, ο διάδοχος έπρεπε να είναι Ορθόδοξος. Το πρωτόκολλο των Μεγάλων Δυνάμεων, που έστειλε τον Όθωνα βασιλιά στην Ελλάδα, πρόβλεπε για διαδόχους, στην περίπτωση της ατεκνίας, τους αδελφούς του Όθωνος. Αλλά ο μεγαλύτερος Λουϊτπόλδος, αρνήθηκε κατηγορηματικά να γίνει Ορθόδοξος από Καθολικός και ο νεώτερος Αδαλβέρτος, πρότεινε πρώτα να γίνει βασιλιάς της Ελλάδος κι’ έπειτα να αλλάξει θρησκεία.
Πολιτικά σφάλματα.
Στην ατυχία της ατεκνίας είχαν προστεθεί και τα πολιτικά σφάλματα του Όθωνος. Ήθελε να κυβερνά απολυταρχικά τον τόπο, παρά τις υποδείξεις που του έκαναν οι πολιτικοί, και αυτοί ακόμη οι πιο αφοσιωμένοι και συντηρητικοί. Ο Αθανάσιος Μιαούλης, πρωθυπουργός από το 1857, σαν είδε πως τα πολιτικά πράγματα είχαν χειροτερέψει, είπε στον Όθωνα, το 1859, πως έπρεπε να αλλάξει την Κυβέρνηση. Να καλέσει την Αντιπολίτευση και τους νέους στα πράγματα … Ο Όθων δεν ήθελε. Και στην επιμονή του Μιαούλη, κάλεσε τον Κ. Κανάρη και του έδωκε την εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση. Ο Κανάρης του ζήτησε να πάρει για υπουργούς και νέα πρόσωπα από την Αντιπολίτευση. Ο Όθων δε δέχτηκε και ο Κανάρης κατάθεσε την εντολή και πέρασε από τότε στην αντιοθωνική μερίδα. Παραιτήθηκε, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, από όλα τα αξιώματα, από το βαθμό και το μισθό του ναυάρχου και έζησε τα τελευταία οθωνικά χρόνια σαν απλό ιδιώτης.
Στις νέες τάσεις της Αντιπολιτεύσεως και της νεολαίας ο Όθων δε θέλησε να δώσει προσοχή. Αντί να λασκάρει το σκοινί, το τραβούσε περισσότερο. Αγνοούσε τη Βουλή και τη Γερουσία και σχημάτιζε κυβερνήσεις με αυλικούς πρωθυπουργούς. Οι περισσότεροι από τους υπουργούς δεν ήταν ούτε βουλευτές. Ήταν απλώς «αφοσιωμένοι» στη δυναστεία. Με τέτοιες κυβερνήσεις φούντωσε περισσότερο το πνεύμα του φιλελευθερισμού και της δημοκρατίας και μεγάλωσε ο κύκλος των Αντιοθωνιστών. Το Πανεπιστήμιο ήταν το φυτώριο των νέων ιδεών. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, βλέποντας κάποτε να χτίζωνται συγχρόνως το Πανεπιστήμιο (1839 – 41) και πιο πέρα το βασιλικό παλάτι (Παλαιά Ανάκτορα), έλεγε προφητικά: «Τούτο το σπίτι (το Πανεπιστήμιο) φοβούμαι πως θα φάει εκείνο το σπίτι (το παλάτι)». Και ο λόγος του επαλήθευσε. Τα τελευταία οθωνικά χρόνια η φοιτητική αντίδραση παίρνει εντονώτερο χαρακτήρα και το Πανεπιστήμιο μεταβάλλεται στο «φλογερό καμίνι», που θα πρωτοστατήσει σε δημοκρατικούς αγώνες. «Από του Μαΐου του 1859» γράφει ο Επαμειν. Δεληγεώργης «η νεολαία των Αθηνών εξαφθείσα τυχαίως εκ της υποθέσεως των διαβοήτων σκιαδίων απέδειξε χαρακτήρα λαμπρόν».
Τα Σκιαδικά.
Οι σοβαρότερες φοιτητικές εκδηλώσεις έγιναν το 1859 με τις αιματηρές ταραχές που έμειναν στην ιστορία με το όνομα: Σκιαδικά. Οι φοιτητές του Πανεπιστημίου, για να υποστηρίξουν την εγχώριο βιομηχανία, συμφώνησαν, αντί να φορούν καπέλα που φέρναν από το εξωτερικό, να βάλουν τα ψάθινα που φτιάχναν στη Σίφνο και είχε φέρει ένα κατάστημα στην Αθήνα. Και με τα σιφνέικα αυτά «σκιάδια» πήγαν στον καθιερωμένο περίπατο της Κυριακής στο Πολύγωνο. Μερικοί καταστηματάρχες, που ζημίωναν από τη μόδα που ζητούσαν να λανσάρουν οι φοιτητές, αντιδράσαν. Και καθώς αναφέρει ο Αλέξ. Ραγκαβής στα Απομνημονεύματά του, οι καταστηματάρχες έβαλαν μερικούς από τους υπαλλήλους τους «να παρουσιασθώσιν εις το Πολύγωνον, κωμικά φορούντες σκιάδια προς χλεύην των μαθητών». Οι φοιτητές ερεθισμένοι από την εμφάνιση των «βαλτών» αυτών, που κρατούσαν και μαγκούρες, άρχισαν να τους επιτίθενται. «Ο διευθυντής της Αστυνομίας» γράφει ο Ραγκαβής «επέπεσεν, όλως ακρίτως και παρά παν δίκαιον, ουχί επί των διά ποταπήν κερδοσκοπίαν προκαλεσάντων την σύγκρουσιν υπηρετών, αλλ’ επί των υβρισθέντων μαθητών, εκδιώξας δε αυτούς βιαίως συνέλαβε και τινας και τους εφυλάκισεν». Ο ίδιος μας πληροφορεί ότι, πριν επιτεθούν κατά των φοιτητών οι αστυνομικοί, ο διευθυντής της Αστυνομίας είχε πλησιάσει την ακολουθία του Όθωνος και είχε μιλήσει με τον αυλάρχη του, προφανώς ζητώντας οδηγίες. Και πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Ραγκαβής, που τα γράφει αυτά, ήταν υπουργός των Εξωτερικών στην τότε Κυβέρνηση και φίλος του Όθωνος. Μετά τα επεισόδια οι φοιτητές μαζεύτηκαν στο Πανεπιστήμιο και ζήτησαν να παυθεί ο αστυνομικός διευθυντής. Την άλλη μέρα οι συντεχνίες τάχθηκαν με το μέρος των φοιτητών. Τα καταστήματα έκλεισαν και μεγάλη λαϊκή συγκέντρωση έγινε μπροστά στο Πανεπιστήμιο. Ακολούθησαν αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ λαού και αστυνομίας και επί τρεις ημέρες η τάξη είχε διασαλευθεί στην Πρωτεύουσα. Το Πανεπιστήμιο έκλεισε για μια εβδομάδα και μόνον όταν απομακρύνθηκε ο διευθυντής της Αστυνομίας αποκαταστάθηκε η ησυχία.
Πριν από τα Σκιαδικά είχαν σημειωθεί επίσης φοιτητικές εκδηλώσεις, με οχλαγωγίες στην πόλη, όπως τα Μανουσικά (Φεβρουάριος 1848). Αλλά οι εκδηλώσεις αυτές, οσοδήποτε ταραχώδεις, περιορίζονταν σε ενδοπανεπιστημιακά ζητήματα. Τα Σκιαδικά, όμως, ήταν η πρώτη μεγάλη φοιτητική εκδήλωση με πολιτικές συνέπειες στην οθωνική εποχή. Ο κακός χειρισμός της ενίσχυσε το αντιοθωνικό πνεύμα στη νεολαία. «Το απλούστατον τούτο περιστατικόν των φιλοπάτριδων νέων» γράφει ο θαυμαστής του Όθωνος και ιστορικός Τρύφων Ευαγγελίδης «οίτινες αντί των ευρωπαϊκών πίλων έφερον ψάθινα εκ Σίφνου σκιάδια με ταινίαν παριστώσαν τα εθνικά χρώματα, εγέννησε σοβαράς υπονοίας εις τον Όθωνα. Οι αφωσιωμένοις εις τον Βασιλέα συνεβούλευσαν, φαίνεται, αυτόν να πνίξει διά παντός τρόπου εν τοις σπαργάνοις την ανταρσίαν των νέων. Ούτω το σκάνδαλον των σκιαδίων, υπό της αφροσύνης των αφωσιωμένων υποθαλπόμενον, έλαβε μεγάλας διαστάσεις και έκτοτε άπας ο αντιπολιτευόμενος τύπος ήρχισεν αναφανδόν να αποδίδη άπαντα τα κακά εις τον ατυχή Βασιλέα». Οι «Ηρακλείς του στέμματος» και οι «αφωσιωμένοι» ήταν η κυριότερη αιτία της λαϊκής κατακραυγής. Η αθηναϊκή νεολαία στράφηκε τότε προς δύο είδωλα: τον Κωνσταντίνο Κανάρη και τον Επαμεινώνδα Δεληγεώργη. Οι δύο αυτοί ήταν οι ουσιαστικοί αρχηγοί στην επαναστατική κίνηση, που έφερε τους πρώτους βασιλείς στην εξορία. Ο Κανάρης ήταν το εθνικό σύμβολο, που ηλέκτριζε τη νεολαία και ο Δεληγεώργης ο ενθουσιώδης ρήτορας, που της έδινε φτερά στους αγώνες της. Οι «Ηρακλείς του στέμματος» εξωθούσαν τον Όθωνα σε πράξεις βίας. Άρχισαν συλλήψεις δημοσιογράφων, καταδίκες τους και κατασχέσεις εφημερίδων. Ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος, καταδικάζεται σε φυλάκιση, καταφεύγει στο Παρίσι και γυρίζοντας στην Ελλάδα, μετά την έξωση, πεθαίνει στη Σμύρνη (1863). Ο διευθυντής της εφημερίδας «Ώρα» καταδικάζεται σε ειρκτή πεντέμισι χρόνων. Φυλακίζονται όσοι γράφουν στην αντιπολιτευομένη εφημερίδα «Το Μέλλον της Πατρίδος». Μεταξύ αυτών είναι ο Δεληγεώργης, ο Αναστάσιος Γεννάδιος, ο Οδυσσεύς Ιάλεμος, ο Θεόδωρος Φλογαίτης, ο ποιητής Αχιλλεύς Παράσχος. Οι διώξεις και τα μέτρα βίας ενισχύουν το πνεύμα της ελευθερίας, αντί να το καταστείλουν.
