Στις επιδιώξεις της Φιλομούσου Εταιρείας ήταν και η ανάπτυξη του τουρισμού στην Αθήνα και γενικότερα στην Ελλάδα. «Η Εταιρεία» γράφει το καταστατικό της «εκλέγει εκ των εν Αθήναις μελών άνδρας ικανούς, ίνα συνοδεύωσι τους εις την Αττική ερχομένους περιηγητάς».
Η συνοδεία των περιηγητών είχε διπλό σκοπό: Να τους διευκολύνει κατά την παραμονή τους στην Ελλάδα και συγχρόνως να τους παρακολουθεί και να προλαβαίνει τη λεηλασία των ελληνικών αρχαιοτήτων. Και ο αριθμός των ξένων περιηγητών είχε αυξήσει πολύ τα τελευταία χρόνια πριν από την Επανάσταση. Επίσημοι και ανεπίσημοι τουρίστες έφθαναν στην Αθήνα, όπου όμως δεν υπήρχαν ξενοδοχεία, παρά μόνο δύο ή τρία «χάνια», για ανθρώπους και υποζύγια.
Η οικογένεια Μακρή.
Οι τουρίστες που επισκέπτονταν την Ελλάδα έφθαναν, συνήθως, οργανωμένοι. Έφερναν μαζί τους υπηρετικό προσωπικό, μέσα για κατασκήνωση, μαγειρικά και άλλα σκεύη. Πολλές φορές νοίκιαζαν κάποιο σπίτι για να μείνουν. Υπήρχαν ακόμη οικογένειες που νοίκιαζαν δωμάτια σε περιηγητές. Και ορισμένα αρχοντόσπιτα, και ιδιαίτερα τα Προξενεία, φιλοξενούσαν του επίσημους ξένους. Από τα φιλόξενα σπίτια, που αναφέρουν οι περιηγητές, ήταν του Βιτάλη «όπου οι ξένοι βρίσκαν αρκετά κομφόρ και πολλή περιποίηση». Καταφύγιο φιλοξενείας ήταν και το Μοναστήρι των Καπουτσίνων στην Πλάκα, δίπλα στο Μνημείο του Λυσικράτους. Σ’ αυτό είχε φιλοξενηθεί ο Λόρδος Βύρων στη δεύτερη επίσκεψή του στην Αθήνα (1810 – 11). Στην πρώτη επίσκεψή του (Δεκέμβριος 1809 – Μάρτιος 1810) είχε μείνει στο σπίτι του άλλοτε Υποπροξένου της Αγγλίας Προκόπη Μακρή. Το σπίτι των Μακρή βρισκόταν στο σοκάκι της Αγιάς στου Ψυρή. (Σήμερα οδός Παπανικολή και Αγίας Θέκλας 14). Ένα σχεδιάγραμμα δημοσιευμένο στο λεύκωμα «Παληά Αθήνα. Έκδοσις Ασύλου Τέχνης. 1931» μας παρουσιάζει το σπίτι των Μακρή σε νεώτερα όμως χρόνια, ξαναχτισμένο και αλλαγμένο. Όταν ο Βύρων έμεινε στο σπίτι των Μακρή, 1809, ήταν 21 χρονών.
Οι οικογένεια Μακρή καταγόταν από την Κέρκυρα, αλλά έμενε πολλά χρόνια στην Αθήνα. Ο Μηνάς Μακρής, ο πατέρας του Προκόπη, ήταν γιατρός στην Κέρκυρα και είχε παντρευτεί την Αθηναία Μαριάννα Μουρίκη. Ο Μηνάς Μακρής είχε χρηματίσει Πρόξενος της Βενετίας στην Αθήνα και ο γιος του Προκόπης Υποπρόξενος της Αγγλίας. Ο Προκόπης γυρίζοντας από την Πελοπόννησο, που είχε συνοδεύσει Άγγλους περιηγητές, πέθανε στο πλοίο που τον έφερνε στον Πειραιά. Ο Δ. Καλεφορνάς αναφέρει τα εξής στο Ημορολόγιό του: (1799 Οκτωβρίου 20, έφεραν τον κόνσολο (πρόξενο) τον Εγγλέζο τον Προκόπιο Μακρή οπού ήταν εις τον Μωρέαν πηγαινάμενος με τους Εγγλέζους και έρχοντας εις το πόρτο του Δράκου (Πειραιά) εβγήκε από το καΐκι και εσυχωρέθει και τον έφεραν εις την ανδρομίδα (επάνω σε χαλί) εις δύο άλογα. Τον έθαψαν εις την Αγίαν Ελεούσαν».
The Maid of Athens.
Μετά το θάνατο του Προκόπη Μακρή, η χήρα του νοίκιαζε σε περαστικούς ξένους δωμάτια, για να έχει κάποιο εισόδημα. Η οικογένεια ήταν φτωχή και αποζούσε από τα κεντήματα που φτιάχναν οι τρεις κόρες Μακρή. Στη μικρότερη από αυτές, την Τερέζα, ηλικίας τότε 14 χρονών, ο Βύρων της αφιέρωσε το ποίημα: «Maid of Athens», που οι στροφές του τέλειωναν με την επωδό ελληνικά γραμμένη: «Ζωή μου, σας αγαπώ». Το παραθέτω σε μετάφραση του Δημ. Καμπούρογλου:
Κόρη της Αθήνας! στου χωρισμού την ώρα
δος μου την καρδιά μου, ω! δώσέ μου την τώρα
ή μια, που από τα στήθη έφυγε τα δικά μου
πάρε κι’ ό,τι μένει μέσα στα σωθικά μου·
κι’ άκουσε τον όρκο που φεύγοντας θα πω:
Ζωή μου! σ’αγαπώ.
Μα τις δύο πλεξούδες, πούναι ως τη γη απλωμένες
κι’ από του Αιγαίου τις αύρες ερωτοφιλημένες,
μα τα βλέφαρά σου, που με γαγάτου κρόσι,
τ’ ανθομάγουλά σου φιλούν με αγάπη τόση!
μα τα λαφομάτια, το βλέμμα το αγριωπό
Ζωή μου! Σ’ αγαπώ.
Ο Καμπούρογλους, που μικρός είχε γνωρίσει, ηλικιωμένη πια, την «Κόρη των Αθηνών», έλεγε πως ο Βύρων την είχε ζητήσει σε γάμο από τη μητέρα της. Και ότι, η Κυρία Μακρή αρνήθηκε να την δώσει, γιατί ήταν η μικρότερη από τις τρεις αδελφές. Κατά τα έθιμα της εποχής, έπρεπε να παντρευτούν πριν οι δύο μεγαλύτερες, Αικατερίνη και Μαριάννα, οι κατόπιν κυρίες Πιττάκη και Καρκανίδου. Έστειλε μάλιστα την Τερέζα στην Κέρκυρα, εσωτερική σ’ ένα σχολείο, για να την απομακρύνει από την Αθήνα. Όταν ο Βύρων ξαναγύρισε στην Αθήνα (Ιούλιος 1810), ύστερ’ από το ταξίδι του στη Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη, η Τερέζα ήταν στο σχολείο στην Κέρκυρα. Και στη δεύτερη αυτή επίσκεψη στην Αθήνα ο Βύρων έμεινε στο Μοναστήρι των Καπουτσίνων.
Ο πλατωνικός εκείνος έρωτας του άστατου ποιητή με την «Κόρη των Αθηνών», πολύ σύντομα θα είχε σβύσει. Ωστόσο, η οικογένεια Μακρή έλεγε, πως ο Βύρων από το Μεσολόγγι είχε στείλει, στα 1824, ένα γράμμα στην Τερέζα, που της έγραφε ότι ετοίμαζε στρατό για να εκστρατεύσει στην Αθήνα και να την … κλέψει. Πολύ ροματνικό, αλλά λίγο πιστευτό για το Βύρωνα του 1824. Είχαν περάσει 14 χρόνια από την παραμονή του στην Αθήνα. Ήταν πια άρρωστος και είχε αρκετές σκοτούρες για την άμυνα της Δοξασμένης Πολιτείας, ώστε να μη του μένει καιρός για ρομαντικές περιπέτειες. Σε λίγες εβδομάδες, άλλωστε, πέθανε στο Μεσολόγγι (24 Απριλίου 1824). Αργότερα, η Τερέζα παντρεύτηκε τον Άγγλο αξιωματικό James Black, που είχε κατέβει με τους φιλέλληνες στην Επανάσταση του 1821 και έμεινε στην ελληνική υπηρεσία μετά την απελευθέρωση. Ο Black, παντρεμένος, υπηρέτησε στο Μεσολόγγι. Κι’ έτσι η Τερέζα έζησε καιρό στον τόπο που είχε πεθάνει ο Βύρων.
Το νεανικό ρομάντζο του Βύρωνος με την «Κόρη των Αθηνών», μεγαλοποιήθηκε. Σ’ αυτό είχε συντελέσει ο εκδότης των έργων του Βύρωνος, που είχε βάλει στο εξώφυλλο των ποιημάτων (1812) το πορτραίτο μιας όμορφης κοπέλας με τη λεζάντα: The Maid of Athens. Είναι το γνωστό πορτραίτο του Άγγλου ζωγράφου Τ. Alloson, που έχει γίνει «κατά φαντασίαν», μολονότι ο ζωγράφος του ισχυριζόταν ότι ήταν «εκ του φυσικού». Αυθεντικότερο πορτραίτο της Θηρεσίας Μακρή είναι μία ελαιογραφία του Άγγλου ζωγράφου C. L. Eastlake. Το πορτραίτο βρίσκεται στη Vernon Gallery του Λονδίνου και όμοιο (της ίδιας εποχής) σε ιδιωτική συλλογή στη Αθήνα. Ο Eastlake είχε κατεβεί στην Αθήνα από τη Ρώμη το 1819. Πιθανώς να είχε έλθει και προηγουμένως. Θα ζήτησε να γνωρίσει την «Κόρη των Αθηνών», δημοσίευσε το 1932 ο Rene Puaux στο ωραία εκονογραφημένο βιβλίο του «Grece, terre aimee des Dieux». Της ίδιας, περίπου, εποχής είναι και ένα πορτραίτο (ελαιογραφία) του Βύρωνος, που ανήκει στο Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδος. Ο Δ. Καμπούρογλου στην «Ιστορία των Αθηναίων» παρουσιάζει ένα πορτραίτο της Θηρεσίας Μακρή σε μεγαλύτερη ηλικία, όταν είχε παντρευτει τον Black.
Ο Άγγλος περιηγητής William Turner, που είχε επισκεφθεί την Αθήνα το 1813 και υπηρέτησε έπειτα στην Αγγλική Πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη, γράφει τα εξής για την οικογένεια Μακρή στο εξαιρετικά ενδιαφέρον τρίτομο βιβλίο του: Journal of a tour in the Levant. London 1820. «Μετά την άφιξή μου, πήγα αμέσως να επισκεφθώ τις τρεις χάριτες της Αθήνας, τις Κονσολίνες: τη Μαριάννα, την Τερέζα και την Κατίγκω Μακρή. Οι δύο μεγαλύτερες ήταν καλοφτιαγμένες. Αλλά η μικρότερη, η Τερέζα, ήταν ωραιοτάτη. Αυτή είναι η «Ζωή μου, σας αγαπώ» του Μπάυρον. Θεωρείται καθήκον σε κάθε Άγγλο περιηγητή να ερωτευθεί μία από τις αδελφές αυτές. Η μεγαλύτερη ομιλεί λίγα ιταλικά και καταλαβαίνει κάπως τα αγγλικά. Είναι φτωχές και συντηρούνται κάνοντας κεντήματα».
Η Τερέζα Black πέθανε στην Αθήνα στις 21 Σεπτεμβρίου 1875. Προηγουμέωνς είχε πεθάνει ο άντρας της James Black. Αφήκε μια μόνο κόρη, την Καρολίνα. Γενικό ήταν το πένθος στη μικρή ακόμη πρωτεύουσα της Ελλάδος, με τις 50.000 κατοίκους, για το θάνατο της «Κόρης των Αθηνών». Η κηδεία της έγινε στο Μητροπολιτικό Ναό. Είχε χοροστατήσει ο Μητροπολίτης Αθηνών και άλλοι αρχιερείς. Η Εκκλησία ήταν κατάμεστη από κόσμο. Η ρομαντική Αθήνα αποχαιρετούσε την Κόρη, που είχε εμπνεύσει κάποτε ένα Μεγάλο Ποιητή και Μεγάλο Φιλέλληνα. Το Λόρδο, που είχε θυσιάσει τη ζωή του για την ελευθερία της Ελλάδος.
