Η Τουρκοκρατία στην Αθήνα κράτησε από το 1456 ως την Ελληνική Επανάσταση. Σημειώνεται όμως μια διακοπή, από το Σεπτέμβριο του 1687 ως τον Απρίλιο του 1688, όταν τα στρατεύματα του Βενετού ναυάρχου Μοροζίνη πήραν την Αθήνα.
Ύστερα από εξάμηνη κατοχή, οι βενετικές δυνάμεις εγκαταλείπουν την Αττική. Μαζί τους φεύγει και ο πληθυσμός. Και η πόλη ερημώνεται για τρία χρόνια. Όταν οι Αθηναίοι ξαναγύρισαν άρχισε η δεύτερη περίοδος της Τουρκοκρατίας ως την απελευθέρωση της Ελλάδος.
Για τη ζωή της Αθήνας την εποχή της Τουρκοκρατίας έχουμε πληροφορίες, από χρονικογράφους, από επιγραφές, από έγγραφα, από αρχεία και ιδίως από τα βιβλία των περιηγητών. Τους μνημονεύω στο κείμενο και στη βιβλιογραφία. Έλλειψη πληρφοροριών παρουσιάζεται για τα πρώτα χρόνια της τουρκικής κατοχής. Ήταν τόση η ενύπωση από την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως και του Βυζαντινού κράτους, σε Ανατολή και Δύση, ώστε η κατάληψη της Αθήνας από τους Τούρκους πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Οι ιστορικοί και οι χρονικογράφοι της εποχής ή δεν την μνημονεύουν διόλου ή μόλις την σημειώνουν. Και αυτός ο Αθηναίος Λαόνικος Χαλκοκονδύλης με ελάχιστα την αναφέρει στην ιστορία του: «Παραλαβών τον της Θεσσαλίας στρατόν» γράφει «Ομάρ ο Τουραχάνεω και επελάσας ίσχει αυτίκα την Αθηνών πόλιν». Αυτό είναι ολόκληρο το κείμενό του για την κατάληψη της Αθήνας από τους Τούρκους στη δεκάτομη ιστορία που έγραψε για την τελευταία περίοδο του Βυζαντινού κράτους.
Ο Μωάμεθ Β΄ στην Αθήνα.
Για την επίσκεψη στην Αθήνα του Πορθητή της Κωνσταντινουπόλεως Μωάμεθ Β΄ περισσότερες πληροφορίες μας δίνουν ο Χαλκοκονδύλης και ο σύγχρονος με τα γεγονότα ιστορικός Κριτόβουλος. Ο Φραντζής την αγνοεί ή απαξιώνει να την αναφέρει. Από τις πληροφορίες του Χαλκοκονδύλη και του Κριτοβούλη μαθαίνουμε ότι, ο Μωάμεθ, γυρίζοντας από την εκστρατεία του στην Πελοπόννησο, έφθασε στην Αθήνα τέλος Αυγούστου του 1458. Η παράδοση αναφέρει ότι έστησε τη σκηνή του στα Πατήσια. Και από το «πατισάχ», που έμεινε εκεί, πήραν το όνομα. Το πιθανότερο είναι ότι ονομάστηκαν Πατήσια από το όνομα του Τούρκου Πατίς αγά, που είχε τα κτήματά του. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η ονομασία Πατήσια είναι παραφθορά του αρχαίου δήμου Βατή, που έγινε Βατήσι – Πατήσια ή του ονόματος Παραδείσια. Ακόμη ότι προέρχεται από το ρήμα «πατώ». Θα πρέπει να σημειωθεί ότι χρόνια μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος η περιοχή λεγόταν και Παραδείσια, από τα ωραία περιβόλια της. Στην επισκεψή του στην Αθήνα ο Μωάμεθ ανέβηκε στην Ακρόπολη και θαύμασε το αττικό πεδίο και τα μνημεία της, που ήταν ακόμη σε καλή κατάσταση. Και τόσο ενθουσιάστηκε, κατά το Χαλκοκονδύλη, που είπε: «Πόση δη χάρις οφείλεται εν τω ημετέρω νόμω Ομάρη τω Τουραχάνεω! …». Ο Ομάρ, που ο σουλτάνος του χρωστούσε μεγάλη χάρη, ήταν ο αρχηγός του τουρκικού στρατού που πολιόρκησε την Ακρόπολη το 1456 και πήρε την Αθήνα.
Τα «προνόμια» των Αθηναίων.
Ο Μωάμεθ έμεινε στην Αθήνα τέσσερεις ημέρες και επισκέφθηκε την Ακρόπολη και άλλα μνημεία, δείχνοντας ενδιαφέρον για τις αρχαιότητες. Και, φαίνεται, πως δεν του έλειπε η μόρφωση. Αν πιστεύσουμε τον ιστορικό Φραντζή, «ωμίλει ορθώς πέντε διαλέκτους, χωρίς της αυτού, την ελληνικήν, λατινικήν, αραβικήν, χαλδαϊκήν και περσικήν». Ο Κριτόβουλος μας πληροφορεί ότι ο Πορθητής, ενθουσιασμένος από τη διαμονή του στην Αθήνα και επηρεασμένος από την αρχαία δόξα της πολιτείας, όχι μόνο φέρθηκε «φιλανθρώπως» προς τους κατοίκους, αλλά «και εδωρήσατο πολυτρόπως και πάντων ων ήτησαν έτυχον παρ’ αυτού».
Συζητήσεις έγιναν για τα «προνόμια» που παραχώρησε ο Μωάμεθ στους Αθηναίους, σύμφωνα με τις πληροφορίες του Κριτοβούλου. Μερικοί υποστηρίζουν ότι τα προνόμια που είχε δώσει αρχικά, τα περιόρισε στη δεύτερη επίσκεψή του στην Αθήνα (1460), όταν έδωκε εντολή να δολοφονήσουν τον τελευταίο Δούκα της Αθήνας και να στείλουν ομήρους στην Κωνσταντινούπολη δέκα Αθηναίους. Αλλά αθηναιογράφοι δεν παραδέχονται τη δεύτερη επίσκεψη του Μωάμεθ στην Αθήνα. Δεν την αναφέρει και ο Χριστόδουλος. Το πιθανότερο είναι, πως αναγνωρίστηκε κάποια προνομιούχος θέση στους Αθηναίους από τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας και το βέβαιο, πως ο Μωάμεθ ήταν ο μόνος σουλτάνος, στα τετρακόσια χρόνια της σκλαβιάς, που επισκέφθηκε την Αθήνα.
