Αγία Φιλοθέη Μπενιζέλου

Οι Αθηναίοι τίμησαν την Κυρά τους αποκαλύπτοντας μια άγνωστη εικόνα της

agia-filothei-2Κατάνυξη, όμορφα συναισθήματα και θρησκευτική μυσταγωγία ένιωσαν όλοι όσοι έβλεπαν τον Προκαθήμενο της Ελληνικής Εκκλησίας να αποκαλύπτει την εικόνα της Αγίας Φιλοθέης Μπενιζέλου, ανήμερα της γιορτής της. Η κατάμεστη αίθουσα του 120χρονου «Συλλόγου των Αθηναίων» γνώρισε τρεις αιώνες ιστορίας η οποία κρατήθηκε καλά φυλαγμένη στα σπλάχνα της παλιάς εικόνας της Αθηναίας Αγίας. Ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα όταν ο απόγονος της Αγίας, Αντιπρόεδρος του Συλλόγου και Καθηγητής της Εκκλησιαστικής Ριζαρείου Σχολής Θεοδόσιος Β(Μπ)ενιζέλος (1821-1900), πρόσφερε την εικόνα της. Πέρασε από τότε περισσότερο από ένας αιώνας. Ο πόλεμος του 1897, η καταστροφή του αρχείου του Συλλόγου από πυρκαγιά, μετακινήσεις από κτίριο σε κτίριο, βαλκανικοί και δύο παγκόσμιοι πόλεμοι. Ανάμεσα στα ελάχιστα που σώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου και η εικόνα της Αγίας Φιλοθέης. Έμενε να θυμίζει στους γηγενείς της πρωτεύουσας την υποχρέωσή τους να τιμούν τη γυναίκα που διέθεσε τα πάντα για τους συνανθρώπους της και μαρτύρησε για την πίστη και τα ιδανικά της.

agia-filothei-3Ακούστηκαν συγκλονιστικές και άγνωστες ιστορικές ειδήσεις στο επιβλητικό εντευκτήριο των παλιών Αθηναίων. Πως μεθοδεύτηκε η αρπαγή της περιουσίας της Αγίας, τα «προικιά» της όπως τα αποκάλεσε ο Πρόεδρος του Συλλόγου Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς, αποκαλύπτοντας τις μεθοδεύσεις με επίσημα έγγραφα της εποχής της βαυαροκρατίας. Επίσης πως και πότε σώθηκε ο τάφος της, η Κρύπτη της Αγίας Φιλοθέης, στην ομώνυμη περιοχή, από τα φουρνέλα που πλησίαζαν στα μέσα της δεκαετίας 1920. Ο Λάμπρος Καλλιφρονάς, παλαιός δήμαρχος Αθηναίων και Πρόεδρος του Συλλόγου έβαλε το θεμέλιο λίθο (1936) και ο Σύλλογος κατέβαλε τα έξοδα για την διαμόρφωση της Κρύπτης. Ενός από τα σημαντικά θρησκευτικά μνημεία της πρωτεύουσας. Αλλά και για την εγκαταλελειμμένη Μονή της Αγίας έγινε λόγος, με την επισήμανση ότι πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα μνημεία μας και ίσως το μοναδικό βυζαντινό μοναστικό κτιριακό σύνολο που διαθέτουμε στην ευρύτερη περιοχή των Αθηνών.

Η ιστορία όμως της εικόνας της Αγίας Φιλοθέης, η οποία ανήκει στον Σύλλογο των Αθηναίων, είναι πράγματι συγκινητική. Στην πραγματικότητα αποκαλύφθηκαν τρεις εικόνες και τρεις τεχνοτροπίες. Ο συντηρητής Γεώργιος Μαστρογιάννης που ανέλαβε το έργο παρουσίασε με εικόνες και βίντεο την αποκάλυψη. Επρόκειτο για μια εικόνα 54,5 εκ. Χ 44,1 εκ., ζωγραφισμένη πάνω σε τέσσερις τεγίδες που συγκρατιόνταν από δύο κάθετα τρέσα. Όλοι πίστευαν πως ήταν έργο του 19ου αιώνα και πριν από τρεις δεκαετίες περίπου είχε γίνει η τελευταία συντήρησή της. Αλλά με το πέρασμα του χρόνου είχαν επέλθει τέτοιες φθορές οι οποίες καθιστούσαν επιτακτική την ανάγκη συντήρησής της. Αλλά πριν από την έναρξη των εργασιών υπήρχαν στοιχεία πάνω στην εικόνα τα οποία γεννούσαν ερωτήματα. Ορισμένα από αυτά ήταν η χρήση λεπτών τεγίδων 1,5 εκατοστό μόνο, η βιομηχανική κοπή του ξύλου δεξιά και αριστερά, αλλά και οι πολλές επεμβάσεις αποκατάστασης που είχε δεχτεί. Μεταξύ αυτών, η αντικατάσταση σε τέσσερα σημεία του ξύλινου φορέα με νεότερο με την αντίστοιχη νέα προετοιμασία και ζωγραφική και οι πολλές συμπληρώσεις προετοιμασίας και ζωγραφικής κυρίως στις συναρμογές των ξύλων.

agia-filotheiΑφού ολοκληρώθηκαν οι απαραίτητες ξυλουργικές εργασίες και οι στερεώσεις ακολούθησε σειρά μη καταστρεπτικών μεθόδων διερεύνησης, που περιελάμβαναν φωτογραφίσεις στο υπεριώδες το υπέρυθρο και οπτική μικροσκοπία. Μετά και την αφαίρεση του ιδιαίτερα οξειδωμένου βερνικιού, παρατηρήθηκε αναντιστοιχία μεταξύ του προσώπου και των χεριών της Αγίας. Υπήρχε διαφορετικό ζωγραφικό ύφος, διαφορετική χρωματική παλέτα  και διαφορετική ποιότητα χρωστικών. Η έρευνα συνεχίστηκε με την  ακτινογράφηση της εικόνας, η οποία μας αποκάλυψε ένα παλαιό και στη συνέχεια ένα ακόμη παλαιότερο πρόσωπο ζωγραφισμένο από κάτω και διατηρημένο σε πολύ καλή κατάσταση. Έτσι, αποφασίστηκε η αποκάλυψη του αρχικού προσώπου, η οποία θα βοηθούσε στην χρονολόγηση αλλά κυρίως στην ανάδειξη και παρουσίαση των αυθεντικών στοιχείων της εικόνας. Στοιχεία τα οποία είχαν χαθεί λόγο των πολλών αισθητικών επεμβάσεων. Μετά την αποκάλυψη του παλαιότερου προσώπου αλλά και την ολοκλήρωση των καθαρισμών και αφαίρεση των επιζωγραφίσεων επήλθε αισθητική ισορροπία στο έργο.

Εντέλει τρεις διαφορετικές εικόνες συνυπήρχαν πάνω στα ίδια ξύλα. Η αφαίρεση διαφόρων υλικών πλήρωσης στο άνω τμήμα της εικόνας μας αποκάλυψε τμήμα της κόκκινης περιμετρικής ταινίας αλλά και σημάδια από χειροποίητη κοπή στο ξύλο. Αυτό οδήγησε στο συμπέρασμα πως η βιομηχανική κοπή στις δύο πλαϊνές έδρες είναι μεταγενέστερες, αλλά και πως το πλάτος της εικόνας ήταν μεγαλύτερο. Εικάζεται λοιπόν πως όχι μόνο το πλάτος αλλά και το μήκος της εικόνας ήταν μεγαλύτερο αφού οι τετράγωνες διαστάσεις σε εικόνες αυτής της θεματολογίας δεν συνηθίζονται. Το πιθανότερο όλων είναι η Αγία να εικονίζονταν αρχικά ολόσωμη και οι διαστάσεις της εικόνας να ήταν 120 εκ. Χ 60 εκ. Η εικόνα χρονολογείται στα τέλη του 17ου – αρχές 18ου αιώνα και συγκαταλέγεται στις παλαιότερες γνωστές απεικονίσεις της Αγίας. Ταξίδεψε τρεις αιώνες για να μας θυμίζει Στην τελετή που έγινε τιμήθηκε και η τελευταία απόγονος της Αγίας Φιλοθέης, η κ. Φιλοθέη Μπενιζέλου Δέδε, η οποία είναι μέλος του Συλλόγου συνεχίζοντας τη μακρά παράδοση της οικογενείας της.