Ο Αθηναίος αυτός Μαικήνας καταγόταν από το Μαραθώνα και έφερε τα ονόματα: Τιβέριο, Κλαύδιος, Αττικού Ηρώδης.
Ο πατέρας του Αττικός είχε γίνει πλούσιος από ένα τυχαίο περιστατικό. Βρήκε μέσα σε ξεροπήγαδα ένα θησαυρό. Θεώρησε χρέος του, σύμφωνα με το ρωμαϊκό νόμο, να θέσει το μισό θησαυρό στη διάθεση του αυτοκράτορα της Ρώμης. «Θησαυρόν, ω βασιλεύ, επί της εμαυτού οικίας εύρικα· τι ουν περί αυτού κελεύεις;». Ο αγαθότατος Μάρκος Νερούας, που ήταν τότε αυτοκράτορας, του έγραψε να χρησιμοποιήσει όπως θέλει το θησαυρό. «Χρω οις εύρηκας» ήταν η απάντηση. Ο Αττικός όμως, παρά την άδεια του αυτοκράτορα, διστάζει να οικειοποιηθεί τόσα χρήματα. Και του ξαναγράφει ότι ο θησαυρός είναι πολύ μεγάλος για ιδιώτη. Και ο φιλόσοφος Νερούας του έστειλε την πνευματώδη απάντηση: «Παραχρώ τω ερμαίω· σον γαρ’ εστί». Δηλαδή, «ξόδεψε όσα μπορείς. Δικά σου είναι …». Ακολουθώντας τη συμβουλή του Νερούα ο Αττικός, αφού αύξησε ακόμη περισσότερο τον πλούτο του με καλή τοποθέτηση των χρημάτων και με τη μεγάλη προίκα που πήρε, αρχίζει να ξοδεύει γενναιόδωρα, ευεργετώντας τους φτωχότερους Αθηναίους. Φρόντισε όμως συγχρόνων να δώσει εξαίρετη ανατροφή και μόρφωση στο γιο του Ηρώδη, που λογιζόταν ο επιφανέστερος και δοκιμότερος από τους φιλοσόφους και ρήτορες της νέας σοφιστικής περιόδου.
Αξιώματα και δωρεές του Ηρώδη.
Ο Ηρώδης γεννήθηκε το 101 και πέθανε το 178. Είχε πάρει μεγάλα αξιώματα στο Ρωμαϊκό κράτος, ακόμη και ιερατικά. Έγινε αυτοκρατορικός επίτροπος, ίππαρχος, ύπατος το 143. Και ήταν ο δάσκαλος των αυτοκρατόρων Μάρκου Αυρηλίου και Λευκίου Ουήρου. Η Αθήνα τον ετίμησε επίσης. Τον έκαμε Επώνυμο άρχοντα και αγορανόμο. Ο Μάρκος Αυρήλιος είχε αναθέσει στον Ηρώδη την εκλογή των καθηγητών, στις νέες έδρες που είχε δημιουργήσει στις φιλοσοφικές σχολές. Εκείνο όμως που έκανε το όνομα του Ηρώδη πολυθρύλητο, δεν ήταν οι φιλοσοφικές του επιδόσεις και οι μεγάλες θέσεις που πήρε, αλλά οι μεγάλες δωρεές που έκανε από την ανεξάντλητη περιουσία του. Ολόκληρο θέατρο χάρισε στην Κόρινθο, υδραγωγείο στην Τρωάδα της Αλεξανδρείας, ιαματικά λουτρά στις Θερμοπύλες. Οι δωρεές του επεκτείνονται και σε άλλους τόπους: στην Αττική, στην Ολυμπία, στους Δελφούς. Και είναι τόσο μεγάλες, που μόνο αυτοκράτορες θα μπορούσαν να τις κάνουν. Οι δωρεές του Ηρώδη δείχνουν και πανελλήνιο πνεύμα. Σε παλαιότερες εποχές, κανένας Αθηναίος δε θα σκεπτόταν να κάνει δωρεές, και μάλιστα τέτοιες, σε πόλεις άλλες από την Αθήνα.
Όταν ο Αττικός πέθανε, αφήκε με τη διαθήκη του την εντολή: να πληρώνει ο γιος του σε κάθε Αθηναίο επιχορήγηση 60 δραχμές το χρόνο. Ήταν φανερό, πως με τις επιχορηγήσεις, η περιουσία του Αττικού θα διασπαθιζόταν σε λίγα χρόνια άσκοπα. Και ο Ηρώδης προτίμησε, αντί των επιχορηγήσεων που δημιουργούσαν τεμπέληδες, να διαθέσει μεγάλα ποσά για κοινωφελή έργα. Πρότεινε τότε στους Αθηναίους, να τους δώσει εφ’ άπαξ 500 δραχμές και να παραιτηθούν από την επιχορήγηση. Άλλοι δέχτηκαν την πρόταση του Ηρώδη και άλλοι τον πήγαν στα δικαστήρια. Αλλ’ εκεί ο Ηρώδης παρουσίασε πάμπολλες ανεξόφλητες συναλλαγματικές, που χρωστούσαν στον πατέρα του, και ζήτησε να συμψηφιστούν. Το δικαστήριο τον δικαίωσε και με λίγα σχετικώς χρήματα ξεμπέρδεψε από τους δύστροπους Αθηναίους. Και από τότε άρχισε να δαπανά τεράστια ποσά σε κοινωφελή έργα. Το σπίτι του είχε γίνει το εντευκτήριο των καλλιτεχνών και των πνευματικών ανθρώπων, που τους υποστήριζε με αφάνταστη γενναιοδωρία. Εκτός από την κατοικία του στην Αθήνα, ο Ηρώδης είχε και δύο λαμπρές επαύλεις, τη μία στην Κηφισιά – στη σημερινή Πολιτεία – και την άλλη στο Μαραθώνα. Στις επαύλεις αυτές έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.
Το Παναθυναϊκό Στάδιο.
Ένα από τα έργα του Ηρώδη Αττικού ήταν η αναμαρμάρωση του Παναθηναϊκού Σταδίου, που βρισκόταν στην ίδια θέση με το σημερινό. Είχε γίνει αρχικά, τον 4ο π.Χ. αιώνα, από τον άρχοντα Λυκούργο. Αλλά ήταν χωρίς μαρμάρινα καθίσματα και προπύλαια. Ο Ηρώδης, όταν ορίστηκε αθλοθέτης στα Μεγάλα Παναθήναια του 137, το αναμαρμάρωσε. Και έδωκε στην Αθήνα ένα περίλαμπρο μαρμάρινο στάδιο, που ο Παυσανίας το αναφέρει για «θαύμα» και ο Φιλόστρατος «έργον υπέρ πάντα τα θαύματα· ουδέν γαρ θέατρον αυτώ αμιλλάται». Δίπλα στο Στάδιο έχτισε έναν ωραίο ναό, αφιερωμένο στη θεά Τύχη, στην οποία χρωστούσε την περιουσία του. Το Στάδιο ονομάστηκε «Παναθηναϊκό», από τους αθλητικούς αγώνες των Μεγάλων Παναθηναίων, που γίνονταν σ’ αυτό. Οι «φιλοσκώμονες» όμως συμπατριώτες του Ηρώδη έλεγαν, πως ονομάστηκε «Παναθηναϊκό», γιατί είχε γίνει με τα χρήματα όλων των Αθηναίων, ύστερ’ από το συμβιβασμό που έκανε μαζί τους… Ως το τέλος του περασμένου αιώνα και προτού να γίνει το νεώτερο Στάδιο, με τη δωρεά του Γεωργίου Αβέρωφ. Σώζονταν ακόμη τα μαρμάρινα καθίσματα από το Στάδιο του Ηρώδη. Ο ίδιος, είχε κατασκευάσει κοντά στο Στάδιο και τη μαρμάρινη γέφυρα του Ιλισού, που τα ερείπιά της βλέπουμε σε βιβλία περιηγητών του 18ου αιώνα.
Το Ωδείο.
Ένα άλλο έργο του Ηρώδη, που χρησιμοποιείται ακόμη, είναι το «Ωδείο». Σήμερα είναι γνωστό με το όνομα: «Θέατρο του Ηρώδη». Το είχε χτίσει γύρω στα 161, για μουσικές συναυλίες. Στην αρχαιότητα ήταν σκεπασμένο με μια κωνική στέγη από ξύλο κέδρου με χρυσά στολίσματα. Το είχε αφιερώσει στη μνήμη της γυναίκας του Αππίας Αννίας Ρηγίλλης, μιας Ρωμαίας πατρικίας από την αυτοκρατορική οικογένεια. Γι’ αυτό και οι αρχαίοι το ονόμαζαν «Ωδείον το επί της Ρηγίλλη». Ο Ηρώδης παντρεύτηκε τη Ρήγιλλα, σε δεύτερο γάμο, όταν ήταν Ύπατος στη Ρώμη. Η πρώτη του γυναίκα Αλκία ήταν Ελληνίδα, από τη μεγάλη αθηναϊκή οικογένεια των Βιβουλλίων και πέθανε νέα. Με τη Ρήγιλλα ο Ηρώδης είχε αποκτήσει τρία παιδιά – δύο κορίτσια και ένα αγόρι – και στον τοκετό του τέταρτου πέθανε. Ο θάνατος της Ρηγίλλης συγκλόνισε τον Ηρώδη. Έντυσε το σπίτι του με μαύρα μάρμαρα, που έφερε από τη Μυτιλήνη. Και έκανε μαύρο ολόκληρο το διάκοσμό του. Τα πολύτιμα κοσμήματα της γυναίκας του τα αφιέρωσε στο ναό της Ελευσίνος και έχτισε και το Ωδείο για να τιμήσει τη μνήμη της. Είχε όμως ο Ηρώδης και μια θλιβερή περιπέτεια με το θάνατο της Ρηγίλλης. Κατηγορήθηκε από τον αδελφό της, τον Ύπατο Βαρδούα, ότι από υπαιτιότητά του ή αδιαφορία είχε προκληθεί ο θάνατός της. Ο Ηρώδης πήγε στη Ρώμη και δικάστηκε από τη Σύγκλητο. Αποδείχθηκε το ασύσταο της κατηγορίας και αθωώθηκε πανηγυρικά. Οι Ρωμαίοι θέλησαν να τον ξανακάνουν ύπατο. Αλλά ο Ηρώδης δε δέχτηκε, λέγοντας πως η θλίψη από το θάνατο της γυναίκας του, δεν τον άφηνε απερίσπαστο ν’ ασχοληθεί με τα δημόσια πράγματα.
Οικογενειακά ατυχήματα.
Από τη Ρώμη ο Ηρώδης ξαναγύρισε στην Αθήνα, που τον περίμεναν καινούργια οικογενειακά ατυχήματα. Μέσα σε λίγο καιρό χάνει τα δυο κορίτσια, που υπεραγαπούσε, την Ελπινίκη και την Παναθηναΐδα. Οι Αθηναίοι έκαναν ειδικό ψήφισμα, που όριζαν αποφράδα και εξαιρετέα την ημέρα του θανάτου της Παναθηναΐδας. Η θλίψη του Ηρώδη είναι ακόμη μεγαλύτερη, γιατί ο μόνος που του μένει από την οικογένεια, ο γιος του Αττικός, είναι απελπιστικά ανόητος και έκδοτος στις διασκεδάσεις. Ο Φιλόστρατος τον αναφέρει για «ηλιθιώδη, δυσγράμματον, παχύν την μνήμην και ανοήτως ερώντα». Και ο Ηρώδης έλεγε με πικρία για το γιο του, παρωδώντας ένα στίχο του Ομήρου: «Εις δ’ έτι που μωρός καταλείπεται ευρέϊ οίκω». Δηλαδή, ένας ανόητος θα μείνη στο μεγάλο σπίτι. Και δεν είχε ένα, αλλά τρία ανάκτορα στην Αττική. Ο Ηρώδης με τη διαθήκη του αφήκε σε τρίτους την περιουσία του και στον αποτυχημένο γιο του, όσα ανήκαν στον τελευταίο από την περιουσία της μητέρας του.
Θάνατος του Ηρώδη.
Σε ηλικία 76 χρονών πέθανε ο Ηρώδης στο κτήμα του Μαραθώνος, όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Είχε ζητήσει να τον θάψουν εκεί. Οι Αθηναίοι όμως, όταν έμαθαν το θάνατό του, πήγαν στο Μαραθώνα και «ταις των εφήβων χερσίν αρπάσαντες», τον έφεραν στην Αθήνα και τον έθαψαν, σε μια πάνδημη κηδεία, στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Στον τάφο του χάραξαν την επιγραφή:
Αττικού Ηρώδης Μαραθώνιος, ου τάδε πάντα,
Κείται τώδε τάφω, πάντοθεν ευδόκιμος.
Οι Αθηναίοι τον είχαν τιμήσει και όσο ήταν ζωντανός με ανδριάντες και ψηφίσματα. Τον είχαν όμως και πολλές φορές πικράνει με τη διαγωγή τους. Αναγνώριζαν τη γενναιοδωρία του και τα μεγάλα έργα που είχε κάνει στην πόλη, αλλά τον κατηγορούσαν ότι ασκούσε αφόρητη τυραννία με τον υπεροπτικό και δύστροπο χαρακτήρα του. Οι κατηγορίες και αιτιάσεις των συμπατριωτών του έφθασαν και στον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο. Και αναγκάστηκε ο Ηρώδης να πάει (160 – 161) στο Σίρμιο της Παννονίας (σημερινής Ουγγαρίας), για να συναντήση τον παλαιό μαθητή του και τώρα αυτοκράτορα και να του δώσει εξηγήσεις για τις κατηγορίες των συμπατριωτών του.
Ο Φιλόστρατος αναφέρει πολλές συγγραφές του Ηρώδη. Καμμία όμως δε διασώθηκε. Ένας λόγος του Ηρώδη «περί πολιτείας», που δημοσιεύθηκε από μεταγενέστερους, αμφισβητείται για γνήσιο. Οπωσδήποτε, η πολύπτυχη προσωπικότητα του γενναιόδωρου Αθηναίου φωτίζει τη δύση της άλλοτε περίδοξης θαλασσοκράτειρας.
